Tunceli ili (25 Aralık 1935 tarihli "Tunceli Kanunu" uygulamasından önce Dersim ili, Zazaca: Dêsım), Türkiye Cumhuriyeti'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nin Yukarı Fırat bölümünde yer alan bir ildir.
Tunceli ili, kuzeyde ve batıda Munzur Dağları ile Karasu Irmağı, doğuda Bingöl Dağları ve Peri Suyu, güneyde Keban Baraj Gölü ile çevrilidir. Anadolu'nun pek çok yerinde olduğu gibi, bu bölgede de çağlar boyunca pek çok uygarlık yaşamıştır. Orta Çağdan kalma ve bugün hala iyi durumda bulunan Pertek kalesi ve Munzur Vadisi Milli Parkı görülmeye değer güzellikleridir.
Tunceli'nin yerleşimleri: Çemişgezek, Hozat, Mazgirt, Nazımiye, Ovacık, Pertek ve Pülümür'dür. Tunceli'nin eski ismi Dersim'dir. Bu isim 1937-38 yıllarında Seyit Rıza önderliğinde gerçekleşen Dersim İsyanı'ndan sonra değiştirilmiştir.
Dersim adının kökeni
Tunceli'nin eski adı Dersim'dir. Yörede hem 'Dêsım' hemde 'Dêrsîm' olarak telafuz edilmektedir. Dersim, Gileki dilinde (Dimilik/Gilanice) “der” (kapı), “sim” (gümüş), Farsça'da da Dêr Kapı demektir ve Sîm Gümüş demektir. Zazaca’da (Dersimce) ise “dês-sım > dêsım” (duvar-gümüş: gümüş duvar) sözcüklerinden oluşan bir ad tamlamasıdır.
Tarihçesi
Yörede Dêsım diye telaffuz edilen aslında bugünkü Tunceli'yi değil, o yörenin adını belirler. Tunceli'nin yöresel adı Mamekiye 'dir. "Yunan tarihi ve coğrafyacılarının Dersim bölgesine Daranis ve Derksene adını verdikleri gibi Dara'nın Bisitun kitabelerinde bu havaliye Zuza tabirinin, Dersim yöresinde konuşulan Zaza dilinin sözcüğünden geldiği muhtemeldir. Bu bölgeye gelip yaşayan ilk uyğarlığın Hititler olduğu söylenmektedir.
Osmanlı Devleti dönemi
1847 yılında Dersim Sancağı’nın Erzurum eyaletine verilmesinden sonra 1859 yılında yapılan bir değişiklik de Harput eyaletine bağlanır. İşte bu tarihten itibaren Dersim ve çevresi haritalarda gösterilmeye başlanmıştır.
I.Dünya Savaşı
I.Dünya Savaşı'nda Dersim yöresinde önemli bir zaza-Alevi nüfusu yaşamaktaydı. Bunun yanında azda olsa Ermeni ve Türk nüfusuda yaşamaktaydı Dersim'de. Dünya Savaşında Doğu Cephesinin önemli ikmal yollarından olan Dersim, 1916 Dersim İsyanı'na sahne oldu.
Kurtuluş Savaşı
Dersim halkı birkaç aşireti saymazsak Kurtuluş Savaşı'na tamamen destek olmuştur. TBMM 1. Dönemde Dersim mebusu (milletvekili) olarak Diyap Ağa (Yıldırım), Meço Ağa, Mustafa Ağa (Öztürk) ve Binbaşı Hasan Hayri bulunmuşlardır. TBMM Ordusu Yunanlılara Kütahya-Eskişehir Savaşı'nda yenilince TBMM'nin Kayseri'ye taşınması gündeme gelmiş, Dersim mebusu Diyap Ağa Biz buraya savaşmaya mı geldik, kaçmaya mı? diyerek diğer mebuslarada cesaret vermiştir. Bundan sonra 1923'te düşman gitmiş, cumhuriyet ilan edilmişti.
Cumhuriyet dönemi
Cumhuriyet döneminde Şeyh Sait ve Dersim İsyanlarına tanıklık eden Dersim, 1936-38 yıllarında gerçekleşen Dersim İsyanları'nda büyük zarar görmüştür.Seyit Rıza önderliğinde çıkan 1936-38 Dersim İsyanlarından sonra ilin adı Tunceli olarak değiştirildi.
