Hangi güneş ışınları bize zarar verir? Güneş ışınlarının özellikleri nelerdir?
Güneş ışınlarının önemli bir kısmı atmosferde ozon tabakası tarafından emilir. Ozon tabakası tarafından emilen güneş ışınları yeryüzüne ulaşamaz. Yeryüzüne ulaşan güneş ışınları görünen ve görünmeyen ışınlar olarak ikiye ayrılır. Görünmeyen ışın spekturumu UV spekturumu olarak bilinir. Yeryüzüne ulaşan solar radyasyonun % 5’ni UV ışınları oluşturur.
UV spektrumu da UVA ve UVB spekturumlarını kapsar.
UV spekturumunun % 95-98’ini UVA (320-400nm) ve %2-5’ini UVB (280-320nm) oluşturmaktadır. Hem UVA hem de UVB güneş yanıkları, bronzlaşma ve deride güneş hasarı oluşturur. UVA yeryüzüne ulaşan güneş ışınlarının içinde 1000 kat daha fazla bulunur. UVA buluttan, camdan geçebilir deri içinde daha derinlere doğru emilerek pigment artışlarına ve bronzlaşmaya ve kronik güneş hasarlarına neden olur. UVB kronik zararlar oluşturabilmekle beraber daha çok güneşin akut etkilerinden sorumlu tutulur. Sonuç olarak güvenli güneş ışığı yoktur.
Güneşin zararlı etkileri rüzgar, su, kum, kar yansımaları ile artar. Son 20 yılda ozon tabakasının kloroflorokarbon bileşikleri ile incelmesi dünya yüzeyine ulaşan UV miktarını arttırdı.
Güneş ışınlarının derideki etkileri nelerdir?
Deriye ulaşan güneş ışınlarının bir kısmı yansır bir kısmı da deri tarafından emilir ve depolanır. Depolanan güneş ışınları akut ve kronik zararlar oluşturur.
Akut etkiler, güneş yanıkları ve güneş allerjileridir. Güneş allerjileri güneşe maruz kaldıktan birkaç saat ile birkaç gün içinde ortaya çıkan kızarıklık, ödem, ağrı, içi su toplayan kabarcıklar ve soyulma ile karakterizedir. Şiddetli güneş yanıklarının olduğu bölgelerde yaşamın ileri dönemlerinde özellikle melanom türü cilt kanserlerinin oluşma riski yüksektir.
Kronik etkiler, deride lekeler, çillenme, deride kalınlaşma ve kabalaşma, erken yaşlanma, ince damarların oluşması, deri esnekliğinin kaybolması ve deri kanserleridir. Güneşin deri üzerindeki kronik etkilerini fotoyaşlanma ve deri kanserleri olarakta özetleyebiliriz.
Deri kanserlerinin tam oluşma mekanizması bilinmemekle beraber tüm deri kanserlerinin güneş ile ilişkili olduğu bir gerçektir. UVA ve UVB hücre içinde serbest oksijen radikalleri üreterek DNA hasarına neden olur. Özellikle açık tenli insanlarda güneş hasarının oranı çok yüksektir. ABD’de beyaz ırkta siyak ırk’a göre cilt kanserleri 15 kat daha fazla görülüyor. Cilt kanserlerinin % 80’ni kronik olarak güneşe maruz kalan lokalizasyonlarda görülür.
ABD’her yıl bir milyon yeni melanom dışı deri kanseri tanısı konuluyor.
Güneş ışınlarının deride oluşturduğu etkiler deri tiplerine göre farlılık gösterir mi?
UV ışınlarının deride oluşturduğu etkiler deri tiplerine göre değişiklik gösterir. Oluşan etkiler derinin melanin miktarı ve güneşe maruz kaldıktan sonra melanin üretebilme kapasitesine göre farklılıklar gösterir.Hem akut etkiler hemde kronik etkiler açık tenli cilltlerde daha fazla olur.
Standart olarak beş tip deri vardır.
Tip I deri: Kolay yanar, asla bronzlaşmaz.
Tip II deri: Genellikle yanar, seyrek olarak bronzlaşır.
Tip III deri: Hafif yanar, genellikle bronzlaşır.
Tip IV deri: Çok nadiren yanar, her zaman iyi bronzlaşır.
TiP VI deri: Asla yanmaz güneşe duyarsızdır, siyah ırk.
Güneş ışınlarının zararlı etkilerinden nasıl korunmalıyız?
Güneşin akut ve kronik zararlı etkilerine maruz kalmamak için yaşamın her döneminde güneşten korunmak için bunun bir yaşam biçimi olarak benimsenmesi gerekir. Çocukların, yaşlıların ve açık tenlilerin güneşten korunmak konusunda özellikle duyarlı olması gerekir. Yaşam boyu aldığımız güneş miktarının % 80’nini yaşamımızın ilk 18 yılında alır. Çocukluk ve ergenlik dönemlerinde oluşan akut, ciddi güneş yanıklarının yaşamınızın ileri dönemlerinde oluşacak cilt kanserleri için önemli bir risk faktörü oluşturduğu unutulmayın. Güneşten korunma yöntemlerinin hiç biri % 100 koruyucu değildir. O yüzden koruyucu önlemlerin hepsi beraber uygulayın.
Uygun giysiler kullanın:Geniş kenarlı şapka, gözlük, sıkı dokunmuş, açık renkli giysiler
11-15 gibi güneş ışınlarının yeryüzüne dik geldiği saatlerde güneş ışınlarına maruz kalmayın
Yaz aylarında herkes, özellikle açık tenli kişiler gün örtüsü denilen güneş koruyucu ürünleri kullanmalı.
Güneş koruyucu kremlerin özelikleri nelerdir? Bu ürünleri nasıl seçmeliyiz?
Güneş koruycular UV ışınlarını absobe etme, yansıtma ve dağıtma yolu ile deriye ulaşmasını engelleyen ilaçlardır. Güneş koruyucu kremlerin etkinliğini güneş koruma faktörü (SPF) numaraları belirler. Güneş koruma faktörü; güneş koruyucu kullanılmış bölgede kızarıklık oluşma zamanının koruyucu kullanılmamış bölgede kızarıklık oluşma zamanına oranı ile belirlenir. Güneş koruma faktörü ne kadar yüksek ise etkinlik o kadar artar. Yaz aylarında en az SPF 15 kullanılması önerilir. Hatta Tip I ve II için, 30 ve üzeri güneş korumalı ürünler kullanmak gerekir.
Güneş koruyucular etki mekanizmalarına göre 3 grupta incelenir.
1- Kimyasal koruyucular: UV ışınlarını absorbe eder ve deriye girişini engellerler (PABA, PABA esterleri, sinnematlar, salisilatlar, benzofenon)
2- Fiziksel koruyucular: UV ışınlarını yansıtma ve dağıtma mekanizması ile etki ederler. (çinko oksit, titanyom dioxside, kaolin) Opak odukları için kozmetik kullanımları zordur.
3- Kombine koruyucular: Kimyasal ve fiziksel koruyucuların kombine edilmesi ile oluşurlar.
Güneş koruyucular tüm yaş gruplarında güvenle kullanılan ürünlerdir. 6 aydan küçük bebekler için titanyum dioxside içeren güneş koruyucular daha az tahriş yaptıkları için tercih edilmelidir.
İyi bir güneş koruyucu hangi özellikleri taşımalıdır?
Kokusuz ve renksiz olmalı
Suya ve terlemeye dayanıklı olmalı
Tahriş edici özellikleri olmamalı
UVA ve UVB ye karşı koruyucu olmalı
Güneş koruyucular güneşe çıkmadan 30 dk önce sürülmeli ,su,terleme ile etkinliğinin azalacağını düşünerek 4 saat ara ile yenilenmeli.
Güneş koruyucuların yan etkileri var mı?
Güneş koruyucuların yan etkileri nadir olmakla beraber irritan kontakt dermatit, kontakt allerji, fototoksisite, fotoallerjik reaksiyonlar görülebilir.
Güneş koruyucular deri kanserini arttırır mı?
Son yılarda güneş koruyucuların deri kanserlerini arttırtığına dair bir takım fikirler tartışılıyor. Bunun, güneş koruyucuların kullanılmasından çok, bu ürünleri kullananlara güneş altında kalmayı cesaretlendirmesine bağlı olduğu düşünülüyor.
Solaryum zararlı mı?
Solaryumlar suni UVA lambaları içerir. Suni UV lambaları da güneş ışınlarına göre 26 kat daha fazla zararlı ışınlar içerir. Solaryum kronik güneş etkileri olan fotoyaşlanma ve deri kanseri oluşumuna neden olur.
Otobronzlar zararlı mı?
Otobronzlar, dihidroksiaseton içeren kozmetik ürünleridir. Derideki bazı proteinlerle birleşerek deriye bronz görüntüsü verirler. Bu ürünlerin güneşten koruma özellikleri yoktur. Ayrıca mutlaka beraberinde ilave güneş koruyucular kullanılması gerekir.
Dermatoloji Uzmanı Dr. Esra Özgüroğlu