Montessori Programynyn Genel Amaçlary
Montessori programlarynyn genel amaçlary çocu?un okula kar?y pozitif bir tutum takynmasy, ö?renme sevgisi göstermesi, öz disiplin göstermesi, öz motivasyonlu olmasy, ba?ymsyz olarak hareket edebilmesi, tekrardan ve çaly?maktan keyif almasy, kendine güven geli?tirmesi, konsantrasyon aly?kanly?y kazanmasy, kalycy merakynyn beslenmesi, iç güvenin ve düzen duygusunu geli?tirmesi ve oyun oynamak yerine çaly?mayy seçmesi olarak syralanabilir. Bu amaçlardan bazylary ?öyle açyklanabilir:
Çocu?un okula kar?y pozitif tutum geli?tirmesi: Montessori Metodunda e?itim aktivitelerinin ço?unun bireysel olmasy sebebiyle, çocuk kendisine çekici gelen e?itim i?iyle ilgilenir. Çocuk kendi hyzynda çaly?yr ve i?ini istedi?i kadar tekrarlar. Böylelikle denemeleri ba?arylarynyn dizisi haline gelir. Bu ?ekilde çocuk ö?renmeye kar?y pozitif tutum edinir.
Her çocu?a kendine güvenini geli?tirmesi için yardymcy olunmasy: Montessori okullarynda çaly?malar tasarlanyrken, her yeni adym çocu?un zaten hakim oldu?u alanlar üzerine in?a edilir. Böylelikle syk syk tekrarlanan ba?arysyzlyklaryn olumsuz etkileri ortadan kalkar.
Her çocu?un konsantrasyon aly?kanly?y kazanmasynda yardymcy olunmasy: Etkili e?itim, dikkatli dinleme aly?kanly?yny ve söylenen / uygulanan ?eye dikkat etmeyi gerektirir. Yapylan dikkat toplayycy deneyimler süreciyle çocuk uzun süren dikkat aly?kanly?y olu?turur, böylece konsantrasyon yetene?ini arttyryr.
Kalycy merakyn beslenmesi: Sürekli ve kalycy merak sürekli ö?renmenin ön ko?uludur. Çocu?a uyarycy ö?renme durumlarynyn zengin bir çe?itlili?i arasynda nitelikleri ve ili?kileri ke?fetmesi için fyrsatlar sa?lanmalydyr. Böylelikle merak geli?ir ve yaratycy ö?renmede temel unsur kurulur.
Çocukta düzen duygusunun ve iç güvenin geli?tirilmesi: Yyi düzenlenmi? ve zenginle?tirilmi? ancak basit bir çevre sayesinde çocu?un düzen ve güvenlik ihtiyaçlary yo?un bir ?ekilde tatmin edilir.
Giri?imde bulunma ve sürdürme aly?kanlyklarynyn geli?tirilmesi: Çekici materyaller ve e?itim etkinlikleri çocu?un iç ihtiyaçlaryna göre düzenlenir. Çocuk kendi kendine yapty?y etkinliklerden zevk almaya aly?yr. Giderek bunlar inisiyatif aly?kanly?yna yol açar.
Montessori E?itim Kademeleri
Montessori metodu ilk uygulamalarynda okul öncesine yönelik olmakla beraber zamanla lise e?itimine kadar uygulama alany bulmu?tur. Montessori e?itim kademeleri okul öncesi e?itiminde 0-3 ve 3-6 olarak ikiye ayrylabilir. 0-3 ya? 0-14 ay infant (=bebek) ve 14-36 ay toddler (=yeni yürümeye ba?layan çocuk) olarak ikiye ayrylyr. Ylkokul ise 6-12 ya?y kapsar ve ya? gruplanmasy gere?iyle iki kademeye ayrylmaktadyr. Ortaokul ve lise ise zaten üç yyllyk bir araly?y kapsadyklary için tek kademelidir. Montessori ortaö?retimi Maria Montessori tarafyndan Erdkinder (=toprak çocuklary ) olarak adlandyrylmy?tyr.
Geli?im Evreleri
Montessori çocu?un ya?amyny yeniden do?um olarak adlandyrdy?y kendine özgü ihtiyaçlary olan dönemlere ayyryr. Bu dönemler:
Birinci Evre: 0-6 Ya?
Ykinci Evre: 6-12 Ya?
Üçüncü Evre: 12-18 Ya?
Birinci Evre: 0-6 Ya?
Bu evre 0-3 ve 3-6 olma üzere iki evreye ayrylyr. 0-3 ya? arasy çocuk M. Montessori tarafyndan “ruhsal embriyo” olarak tanymlanyr.. Bu psiko-embriyonik a?amada çe?itli güçler birbirinden ayry ve ba?ymsyz olarak geli?ir: kol ve bacak hareketleri, duyusal hareketler, dil. Ykinci alt dönemde (3-6 ya?) zihin yapysy hâlâ aynydyr, ancak çocuk yeti?kinden etkilenmeye ba?lamaktadyr. Do?umdan 3 ya?yna kadar bilinçsiz emici zihnin zamanyyken, 3-6 ya? arasy bilinçli emici zihnin zamanydyr. 0-3 ya?ynda meydana gelen tüm ayry embriyonik geli?imler son bulmaly; bireysel ki?ili?e hizmet etmek için bütünle?meli ve beraber i?lemelidir. Montessori 3-6 ya? arasyndaki bu periyodu karakterin biçimlenmesi için embriyonik periyot olarak tanymlar.
- Ruhsal Embriyo
Ana rahmindeki geli?im sürecini tamamlayyp dünyaya gelen bebek M. Montessori’ye göre “ruhsal embriyo”dur. Bu Montessori metodunun temel unsurlaryndan birisidir. Ruhsal embriyonun geli?mesi için, fiziksel embriyoda oldu?u gibi sevginin sycakly?yyla hayat verilen, bütünüyle kabul edildi?i ve asla ket vurulmady?y, dy? bir çevreye ihtiyaç vardyr. Yeti?kinin yapmasy gereken bu ruhsal embriyoya saygy göstermek, fiziksel ve ruhsal olarak gelecek ki?ili?i belirleyen yaratycy a?amada bilimsel araçlaryn da yardymyyla çocu?un ruhsal ihtiyaçlaryny anlamaya çaly?mak, onun için hayatî bir çevre hazyrlamaktyr.
- Emici Zihin
Bebeklikten itibaren çocu?un ö?renmesindeki karma?yk süreçler, yeti?kinin zihninde olu?an yolu takip etmezler. Küçük çocukta bilinçsiz bir zihinsel a?ama vardyr. Bu “emici zihin” olarak adlandyrylyr. Bu emici zihin istekli bir çabayla de?il, “duyarly dönem” olarak adlandyrylan iç duyarlylyklaryn rehberli?ine göre kurulur ve bu duyarlylyklar sadece belirli bir zaman için sürer. M. Montessori zekadaki farklyly?y açyklamak için dilin kazanymy örne?ini kullanyr. Çocuk bir dili, yeti?kinlerin bilinçli zihinsel yeteneklerinin çabasyyla ö?rendi?i gibi ö?renmez. Bilinçsiz zihin yeti?kinlerin farkly dilleri ö?renmek için ya?ady?y zorluklaryn hiç birini göstermez. Bütün dil basitli?inden ya da karma?ykly?yndan ba?ymsyz olarak daima ayny zaman a?amasynda kazanylyr. Bilinçsiz etkinlik a?amasynda, dil kalycy olarak zihne kazynyr ve bir karakteristik olur. Bir ki?inin ana diline eklemek isteyece?i hiçbir dil ise bir karakteristik olamaz. Bu durum bilinçli zihniyle bir dil ö?renmek zorunda olan yeti?kinde oldukça farklydyr. Karma?yk bir dili ö?renen ö?renciler be?, alty, hatta sekiz yyl çaly?yrlar ve yine de mükemmelce ö?renemezler. Yani bir ki?inin ana dili bilinçli hafyzaya emanet edilemez, ana dil yukaryda bahsedilen “mneme” aracyly?yyla ö?renilir.
Duyarly A?amalar
Duyarlylyk dönemleri, çocukta bir ruhsal dünya yaratmaya yönelik yaratycy bir içgüdü, aktif bir güçtür; özgül yetene?in elde edilmesiyle synyrlandyrylmy?tyr: bu yetenek ya da karakteristik elde edilir edilmez duyarlylyk da kaybolmaktadyr Bu güdüler izlenmedikleri takdirde, i?e yaramaz ve battal olurlar. Bu duyarly a?amalar ve ya? dönemleri ?öyledir:
* Hareket (0- 1 ya?).
* Dil (0-6 ya?).
* Küçük Nesneler (1-4 ya?).
* Düzen ( International Montessori Council düzen için duyarly dönemi 2-4 ya? olarak verirken, M. Montessori düzen için duyarly a?amanyn 1 ya?ynda ba?lady?yny ve 2 ya?ynda kesin olarak kendini gösterdi?ini ifade eder. Bu dönemim araly?yny ise 1-2 ya? olarak verir).
* Müzik (2-6 ya?).
* Zarafet ve kibarlyk (2-6 ya?).
* Duyularyn incelik kazanmasy (2-6 ya?).
* Yazy yazma (3-4 ya?).
* Okuma (3-5 ya?).
* Uzamsal ili?kiler (4-6 ya?).
* Matematik (4-6 ya?).
Çocu?un duyarlylyk dönemlerinde çevresi iç ihtiyaçlaryna uydu?u sürece, bütün bunlar sessizce ve hiç dikkati çekmeden olup bitecektir. Çocu?un iç i?lerini köstekleyen bir durum oldu?undaysa yeti?kinlerce “huysuzluk” olarak adlandyrylan umutsuz yakynmalar ortaya çykar. Bu durumun ortaya çykmamasy için yeti?kinin yapmasy gereken çocu?un geli?iminin dy? belirtilerine özenli bir saygy ve dikkat göstermek ve çocu?a biçimlenmesi için kendi ba?yna sa?layamayaca?y gerekli araçlary sunmaktyr.
Ykinci Evre: 6-12 Ya?
Ykinci evre 6 ya?yndan 12 ya?yna kadar olan dönemdir. Bu evrede çocuklar kavramsal ka?iflerdir. Hayal güçlerini ve soyutlama güçlerini geli?tirir; bilgilerini dünyalaryny geni?letmek ve ke?fetmek için kullanyrlar.Soyut aklyn organize edildi?i tekbiçimli geli?menin durgun evresidir. Çocu?un zihinsel ve fiziksel ufku açylyr; e?er fyrsat varsa ve ko?ullar uygunsa çocu?un ke?fedebilece?i de?erlerin synyry yoktur. Geli?imin bu düzeyi için M. Montessori kapsamly bir e?itime, engin bir kültüre, geni? sosyal ili?kilere ve açyk bir çevreye vurgu yapmy?tyr. Bu evrede çocuk bütün ahlâkî sorunlary ke?fetmek ister, dünyanyn do?a ve insanlyk tarafyndan yapymyny anlamak için isteklidir. Bu geli?im döneminde fiziksel olarak büyük de?i?imler geçirir, ba?ymsyzlyk kazanmak ister. Bu e?itim düzeyinde verilen materyaller yeterli olmamasyna ra?men gereklidir. E?itimin bir önceki a?amasynda materyal bireysel ki?ili?in temellerinin atylmasy için yardym ederken, bu a?amada kültürün kazanylmasy için yardym eder. Ahlâkî düzeyde ise bu dönemdeki çocuk adaletsizli?e kar?y sivri bir duyguya sahiptirler.
Üçüncü Evre: 12-18 Ya?
Bu dönem 12-15 ve 15-18 olmak üzere 2 devrede incelenebilir. Önemli fiziksel de?i?imler ya?anyr. Çocuklar sosyal konumlaryny anlamaya çaly?yrlar ve topluma do?rudan katky sa?lamak isterler. Onlary bir okul programyna ba?layan çaly?malar bu a?amada verilemez. Kendileri ara?tyrmak ve bizzat ya?amak isterler. Ergenler sadece çaly?mamaly, ayyca kendi çaly?malaryyla parada kazanmalydyrlar. Bu ?ekilde öz saygy kazanyrlar. Kültürel geli?imini, üretme, çaly?ma ve deneme metotlaryyla, onu cezbeden toplumun çe?itli yüzlerinin deneyimlerini ya?ayarak sürdürmeli; kendini yaratabilmeli ve yönlendirebilmelidir.
Montessori Metodunda Duyularyn E?itimi
M. Montessori önce duyunun, sonra zekanyn e?itimine odaklanyr. Çocu?un duyularyny do?al olarak kullandy?y ve mükemmelle?tirdi?i 3-7 ya?lary arasynda, duyularyn geli?iminin önemini vurgular. Bu ya?lar arasyndaki ya?am evresi, hyzly bir fiziksel geli?im evresini içerir ve bu zekayla ili?kili olarak duyu etkinliklerinin biçimlendi?i zamandyr. Bu nedenle duyularyn e?itimine bu biçimlendirici zamanda ba?lamak gerekir. M. Montessori
estetik ve ahlâk e?itiminin de duyu e?itimiyle yakyndan ili?kili oldu?una inanyyordu. Duyu e?itimi, duyulary ço?altyyor ve uyarycylardaki ince farklylyklary anlama kapasitesini geli?tiriyordu. Bu nedenle çocuklaryn görerek, duyarak, dokunarak, hissederek, hareket ederek ö?renecekleri materyaller tasarlady. Materyaller çocu?un biçim, büyüklük, renk, doku, tat, vb. kavramlary ve bunlar arasyndaki ili?kileri anlamasyny sa?layacak ?ekilde hazyrlanmy?; metot çocu?un bu çok çe?itli duyulara yönelik malzemeyi kendi geli?me düzeyine uygun olarak, serbestçe kullanmasyna imkan verecek ?ekilde düzenlenmi?tir.
Syklykla psikometrik materyallerle kary?tyrylabilen bu materyaller arasyndaki temel fark, Montessori materyallerinin ölçüme izin vermemesi, fakat çocu?un duyularyny kullanmasyna yol açmasydyr.
Özürlü çocuklarda e?itimi olanakly kylan bu didaktik materyaller, normal çocuklarda oto-e?itimi tahrik ederler. Bir aly?tyrmada özürlü çocu?un sürekli ve faal olarak dikkatini çekmek ve aly?tyrmayy olu?turan parçalary ona göstermek, hata yapty?y zaman onu düzeltmek ya da kendisinin düzeltmesi için onu te?vik etmek önemlidir. Normal çocukta ise aly?tyrmaya kar?y kendili?inden bir ilgi vardyr. Kary?mak isteyen ya da ona yardym etmek isteyen ki?iyi reddeder. Hatanyn kontrolünü içeren didaktik materyaller normal çocu?a bu fyrsaty vererek oto e?itimi gerçekle?tirir.
Duyularyn e?itimi, tekrarlanan aly?tyrmalar aracyly?yyla algynyn diferansiyel idrakynyn arttyrylmasydyr. M. Montessori bu konuya örnek olarak 10 pembe küpten olu?an bir seriyle yapylan aly?tyrmayy verir. Ylk küpün kenar uzunlu?u 10 cm’dir ve her küpün kenar uzunlu?u di?erinden 1 cm kysadyr. Çocuklar bu küplerle bir kule in?a ederler. Bu küpler ye?il bir halyya atylyr ve çocu?un her seferinde en büyük olan küpü alarak bir kule in?a etmesi beklenir. Çocuk kuleyi in?a ettikten sonra yykar ve bunu defalarca yapar. Sonunda hata yapmadan aly?tyrmayy tamamlamayy ö?renir.
Özetle didaktik materyaller oto e?itimi olanakly kylar ve duyularyn metotlu bir e?itimine izin verir. Bu nedenle duyu e?itiminde, duyunun izole edilmesi önemlidir. Genellikle dokunsal, ysysal, sessel duyularyn e?itiminde normal çocu?un gözleri ba?lanyr.
Bir ki?inin kendi duyularynyn farkyna varmasy için önce temizli?e itimat etmelidir. Örne?in e?er çocu?un burnu akyyorsa bütün kokulary alamaz. Yine e?er elleri ve tyrnaklary kirliyse farkly dokular arasyndaki farky ayyrt edemez. Temizli?in sürdürülmesi ve kazanylmasy motor etkinli?i destekler ve motor e?itimin bir parçasy olarak hesaba katylyr. M. Montessori çiçekleri koklamak, bitkilere bakmak, ku?laryny sesini duymak ve fiziksel aly?tyrmalar yapmak için açyk hava yürüyü?lerine gitmek aracyly?yyla bütün duyulary uyarmanyn gerekli oldu?u görü?ündeydi.
Dokunsal duyu, ysyl duyu, a?yrlyk duyusu, tat ve koku duyusu, görme duyusu, i?itme duyusu ve renklerle ilgili duyu Montessori e?itiminde duyu e?itim alanlaryny olu?turur.
Dokunsal Duyu
Birisi oldukça pürüzsüz bir ka?ytla kaplanmy? ya da pürüzsüz bir zemine sahip olana kadar cilalanmy?, di?eri zympara ka?ydy ile kaplanmy? iki e?it dikdörtgene bölünmü? dikdörtgen tahta, bir önceki gibi üzerinde syrayla de?i?en pürüzsüz ka?yt ve zympara ka?ydy ?eritlerle kaplanmy? bir tablet, pürüzsüzden kaba zympara ka?ydyna kadar de?i?en ka?yt ?eritler dokunsal duyunun e?itiminde kullanylan didaktik materyallerdir.
A?a?yda bu didaktik materyallerin günümüzde üretilen örnekleri mevcuttur. Bu ve gösterilecek tüm materyaller Montessori'nin ilk olarak üretti?i aslyyla ayny ?ekilde üretilmi?tir. Montessori'nin ilk üretti?i materyallerin resimleri de mevcuttur, ancak görüntü kalitesi açysyndan bu resimlerin verilmesi uygun bulunmu?tur (A?a?yda geçen materyaller Montessori Materyalleri ba?ly?y altynda da bulunmaktadyr).
Syrayla:
1- Yki e?it dikdörtgene bölünmü? bir kysmy pürüzsüz, bir kysmy zympara ka?ydyndan bir dikdörtgen.
2- Artan pürüzlülükte 4 zympara ka?ydy ?eridi.
3- farkly derecelerdeki zympara ka?ytlarynyn takyldy?y 4 çift tahta tablet.
Isyl Duyu
M. Montessori ysyl duyu e?itimi için farkly sycaklykta suyla doldurulmu? minik metal taslaryn setini kullanmy?tyr. Bu taslar kapaklydyr ve her birine bir termometre eklenmi?tir. Kasenin dy? tarafyna dokunuldu?unda sycakly?yn istenen etkisini verir. Bundan ba?ka çocuklaryn ellerini so?uk, ylyk, sycak suya batyrdyklary bir aly?tyrmada kullanylmy?tyr. A?a?yda görülen materyal, ysyl duyunun e?itimi için günümüzde üretilen materyallerdendir. Bu set 4 parçadan olu?ur ve keçe, tahta, çelik ve arduazdan olu?an her parça 2 tabletten olu?maktadyr. Bu materyal çocuklaryn farkly ysyl iletkenliklerdeki maddelere dokunarak sycaklyk ayrymynyn farkyna varmalaryny geli?tirir.
A?yrlyk Duyusu
Montessori ilk Çocuk Evi'nde, a?yrlyk duyusu e?itimi için, alty ve sekiz cm boyutlarynda ve 0,5 cm kalynly?ynda küçük tahta tabletleri kullanmy?tyr. Bu tabletler üç farkly nitelikteki, morsalkym, ceviz ve çam a?açlaryndandyr. A?yrlyklary syrasyyla 24, 18, 12 gramdyr ve oldukça pürüzsüzlerdir. Renkleri gözleyen çocuk onlaryn farkly a?yrlyklarda oldu?unu bilmektedir ve bu aly?tyrmanyn kontrolünü sa?lar. Çocuk tabletlerden ikisini eline alyr, ondan sonra a?yrly?y ölçmek için elini yukary a?a?yya hareket ettirir. Bu hareket yava? yava? hissedilmeyecek kadar az olur. Gözler kapanyr ve farkly renklerin rehberli?i atlanyr. Çocuk bunu kendi kendine yapmayy ö?renir ve tahminde bulunmaya ilgi duyar.
Tat ve Koku Duyusu
M. Montessori duyu e?itiminin bu evresinin en zor oldu?unu ve Çocuklar Evi'ndeki ilk deneyimlerinde memnun edici sonuçlar elde etmedi?ini belirtir. Koku duyusu için canly çiçeklerin koklanmasy ve daha sonra çocu?un gözlerinin ba?lanarak koklatylan çiçe?in hangisi oldu?unu tahmin etmesi beklenir.
Tat duyusu için acy, asitli, tatly ve tuzlu syvylara dilin dokunmasy metodu uygulanyr. Her testten sonra a?yz bir bardak su ile çalkalanyr.
Boyutlaryn Görsel Algysy
Bu e?itim için ilk olarak katy yerle?tirmeler kullanylyr. Bu materyal her biri 55 cm uzunlu?unda, alty cm yüksekli?inde ve sekiz cm geni?li?inde olan üç tahta bloktan olu?ur. Her blok, kar?ylyk gelen bo?luklara oturtulan 10 tahta parça içerir. Bu parçalar silindirik biçimdedir ve tepesinin ortasyna yerle?tirilen bir dü?me ile tutulabilirler. Silinirlerin kutulary görünü? olarak kimyagerlerin kullandyklary kutulara benzer. Serinin birinci setinde a?yrlyklar e?it yükseklikte fakat farkly çaptadyrlar. En küçük silindir 1 cm çapyndadyr ve di?erlerinin çapy, 0,5 cm oranynda giderek artar. Ykinci sette silindirler e?it ve önceki seride bulunan en büyük silindirin yarysyna kar?ylyk gelen çapta (27 mm), ancak farkly yüksekliklerdedir. En küçük olany sadece 1 cm yüksekli?indedir ve her biri be?er mm artar. 10. 55 mm yüksekli?indedir. 3. sette silindirlerin çaplary ve yükseklikleri farklydyr. 1. si 1 cm yüksekli?inde ve 1 cm çapyndadyr. Sonra gelen her birinin yükseklik ve çapy 0,5 mm artar. Bu yerle?tirmelerle, çocuk kendi ba?yna çaly?yr. Nesneleri kalynlyklaryna, uzunluklaryna ve boyutlaryna göre ayyrt etmeyi ö?renir. A?a?yda bu materyalin günümüzde üretilen hali görülmektedir.
Y?itme Duyusu
Çok küçük çocuklarda dilbilimsel e?itim çok önemlidir. Böyle aly?tyrmalaryn bir ba?ka amacy çocu?un kula?yny seslere e?itmektir. Küçük sesleri ayyrt etmeye ve sesleri kyyaslamaya aly?tyrylyr. M. Montessori sesleri ayyrt etmek için Pizzoli'nin küçük düdük serilerini kullanmy?tyr. Ses tonlary içinse farkly maddelerle doldurulmu? küçük kutular kullanmy?tyr. Sesler kutularyn sallanmasyyla meydana gelir ve her kutu farkly maddelerle dolu oldu?u için farkly sesler çykaryr. Bu materyal çocu?un i?itsel duyusuna ve hafyzasyna incelik kazandyryr; kyyaslama ve derecelendirme fyrsaty sa?lar. Kullanylan bir di?er yöntemse synyfta sessizli?i sa?ladyktan sonra davul vb. kullanylarak ses meydana getirilmesidir. Y?itsel duyunun e?itiminde kullanylan bir di?er araç ise sessizlik oyunudur. Bu oyun sessizlik ilkesi bölümünde açyklanacaktyr.