YETİŞKİN ÇOCUKLAR
Yazan: Pof. Dr. Selçuk ŞİRİN
Hayatta çocuk yetiştirmekten daha mühim başka bir uğraş varsa ben bilmiyorum. Çocuk yetiştirmek dediğimizde 3 farklı gelişim alanından bahsediyoruz:
- Fiziksel Gelişim: Doğum öncesi dönemde annenin huzuru, sağlığı, beslenme şekli gibi çevresel faktörler ile genetik faktörler fiziksel gelişimi etkiliyor. Bizim yapabileceğimiz okul öncesi dönemde düzenli doktor ziyareti, aşı takviminin takibi, sağlıklı beslenme alışkanlıklarını çocuğumuza erken yaşta kazandırmak ve düzenli fiziksel aktivite için çocuğa fırsatlar sunmak.
- Zihinsel Gelişim: Algı ve bilgi işlem becerilerini kapsayan bu gelişimin %90’lık kısmı 0-3 yaş arasında tamamlanıyor. Başka hiçbir dönemde bu dönemde olduğu kadar hayati öneme sahip bir zihinsel gelişim gerçekleşmiyor.
- Duygusal Gelişim: Önce anne ve babaya güvenli bağlanma, sonrasında çevreyle yetkin bir şekilde iletişim kurma becerilerini kapsıyor. Zihinsel gelişim ve duygusal gelişim birbirine bağlı. Araştırmalar gösteriyor ki duygularını kontrol etme becerisi gelişmemiş çocuklar, zihinsel potansiyellerini açığa çıkarmakta güçlük çekiyorlar. Ebeveynlerin çocuklarına katacakları en önemli erken kazanımlardan biri, çocukların duygularını tanımaları ve bu duyguları daha etkin bir biçimde düzenlemelerini sağlamak olacaktır.
Fiziksel gelişimin bir kısmı haricinde, çocuk gelişimi, ailenin tekelinde olan bir süreç değil. Pek çok çevresel faktör devreye giriyor. Bu nedenle, elinizden gelenin en iyisini yapın ama ötesini dert ederek kendinizin de çocuğunuzun da huzurunu kaçırmayın.
Çocuk yetiştirirken dikkate almanız gereken 5 nokta:
- Çocuğunuzun mizacını iyi tanıyın: Önce çocuğunuzu tanıyacak sonra o çocuğun mizacına göre esnek ancak tutarlı bir ebeveynlik tarzı geliştirmeniz gerekiyor. Doğuştan gelen özellik gibi mizacın da çevresel faktöler ile şekillenen, törpülenen ve zamanla değişime uğrayan bir özellik olduğunu unutmayın.
- Çocuğunuzla güvene bağlı derin bir bağ kurun: Güven olmadan özgüven olmuyor. O nedenle olabildiği kadar erken yaşta çocuklarımıza kendi ayakları üstünde durmayı, tercih yapmayı öğretmeli ve sorumluluk bilinci kazandırmalıyız.
- Mükemmel değil, olduğu kadar iyi olun yeter: Mükemmel ebeveynlik diye bir şey yok. Gereğinden fazla kurcalayıp, kendinizi de çocuğunuzu da yormayın.
- Evde belli bir rutin oluşturun: Pek çok araştırma, düzenli bir uyku rutini olan, ailesiyle rutin bir şekilde akşam yemeği yiyen çocukların daha sağlıklı büyüdüğünü gösteriyor.
- Çocuğunuzu başkalarıyla kıyaslamaktan vazgeçin: Her çocuk özeldir ve kendine özgü bir takvimle gelişir. İnternette dolaşan gelişim cetvellerinin bilimsel bir temeli yoktur. Bazen çocuklar bazı alanlarda geride kalacak. Bunun böyle olmasında biz ebeveynlerin hiçbir katkısı olmayabilir. Bunu unutmayalım. Tavsiyem bu tür kıyaslamalarda dert ettiğimiz meselenin kendisi ile dert ederek ortaya çıkan kaygının yarattığı stres arasında bir muhasebe yapmanız.
Çocuk Yetiştirme Tarzı: Literatürde otoriter, demokratik, serbest ve ihmalkar olmak üzere 4 çeşit ebeveynlik tarzı tanımlanıyor. Çokça sevgi ve sıcaklıkla harmanlanan ölçülü ebeveyn kontrolü, çocukların içinde bulundukları topluma uygun birer birey olarak yetişmelerine yardımcı olacaktır.
Okul Öncesi Dönemde Zekayı Arttırmanın 3 Yolu
- Diyet: Doğum öncesi dönemden başlayarak, çocukların beslenmelerinde Omega-3’ün bulunması, çocukların zekasını IQ testinde 3,5 puan arttırıyor.
- Etkin Diyalog: Muhatap alınan, inisiyatif verilen çocukların beyinleri zamanla fiziksel olarak akranlarından ayrışıyor. İlk yıllarda ninni, fiziksel temas ve göz teması; daha sonraki yıllarda beraber oynama ve karşılıklı diyalog ile devam etmek gerekiyor. 4-6 yaş arasında gelişimi etkileyen ana faktör diyaloga çocuğun yön vermesi. Yapmanız gereken onları daha çok dinlemek ve muhatap almak. Kendini ifade etmeyi öğrenen çocuk, her şeyi daha kolay öğreniyor.
- Okul Öncesi eğitim: Okul öncesi eğitimi alan bir çocuğun zekası akranlarından daha ileride oluyor.
Okul Öncesi Dönemde Kitap Seçme Kılavuzu
0-36 ay döneminde çocukla kitap okumak, çocuğunuza yapacağınız en kıymetli yatırımdır. En etkili yöntem, diyaloga bağlı okuma yöntemidir. Karşılıklı soru sorarak, kitapla başlayan ancak kitaba bağlı kalmayan bir sohbet ortamı yaratılmalıdır.
- Gelişim seviyesine uygun kitap: İlk yıllardaki kitapların neredeyse hiç yazı olmayan, ses çıkartan kumaş, naylon veya kalın kartondan olmalı. Elektronik ve pilli kitapların bebeklik döneminde çocuğa yaradan çok zararı olduğu tespit edilmiştir.
- Yanıt veren değil, soru soran kitap: Ders verme derdi olan mesaj kaygılı kitaplar yerine hayal odaklı kitaplar tercih edilmelidir.
- Çocuğun ayağını yerden kesen kitap: 3-6 yaş döneminde, Buket Uzuner, Ahmet Ümit, Ahmet Büke,’nin kitapları ile Yaşar Kemal’in Üç Anadolu Efsanesi kitabı tavsiye ediliyor.
İkinci Dil: Çocuklarda ikinci dil öğrenmenin ideal yaşının erken yaş olduğu; önce anadili sonra ikinci dili öğrensin tezi bilimsel geçerliliğini yitirmiştir. Fırsatınız varsa çocuğunuzu 3 yaşında ikinci bir dil ile tanıştırın.
Benlik Kontrolü: Bilimsel araştırmalar gösteriyor ki benlik kontrolü yüksek olan insanlar hayatta başarılı oluyor. Benlik kontrolü duygularımızı kavrayıp, idare etme becerisi olarak tanımlanabilir. Yani, içgüdüsel olarak aklımıza eseni yapmayıp, sabırla belirli bir plan çerçevesinde hedefe yönelmek demek. Çocuklarda benlik kontrolü geliştirebilmek için öncelikle çocukla güvene dayalı duygusal bir bağ kurulması gerekiyor. İkinci olarak iyi bir rol modeli olmak zorundayız. Eğer siz, bir ebeveyn olarak çocuklarınızın ihtiyacı olduğu anda onların yanında yer alıyor ve kendi duygularınıza hakim olduğunuzu yaşayarak gösterebiliyorsanız, çocuklarınızda benlik kontrolü gelişir.
Güvene dayalı duygusal bir bağ geliştirebilmek için sıcak ilgi (öpmek, sarılmak, kucaklamak) ve mizaca göre duyarlılık gerekiyor.
Duygusal gelişim için kritik süre 0-10 yaş arası. Özdenetim kazanabilmek için açılan pencere 10 yaşına varınca kapanmış oluyor. Bu nedenle bu yaş döneminde çocuklara her istediğini hemen vermekten vazgeçip, onlara sabretmeyi, beklemeyi, hak etmeyi öğretmek ve planlı okul dışı etkinliklere erken yaşta alıştırmak gerekiyor. Spor ve sanat etkinlikleri, çocuklara kurallar çerçevesinde performans sergilemeyi sabırla öğrettiği için iyi bir seçenek.
Ekran Bağımlılığı: Teknolojinin geldiği nokta itibariyle, artık ekranları yok saymak, çocukları yeni dünyadan koparmak anlamına geliyor. Yani siz çocuğunuzu ekrandan tamamen uzaklaştırınca, aslında çocuğunuzun akranlarıyla kuracağı bağları da ortadan kaldırmış oluyorsunuz. Çocukları ekran bağımlılığından korumak için uyulması gereken çerçeve şu şekilde:
0-18 ay: Görüntülü görüşmeler haricinde tüm ekranlardan uzak tutmak gerekiyor.
18-24 ay: Çok sınırlı tanışabilir. Ekranla ilk tanışması ne kadar geç, o kadar iyi.
2-5 yaş: Günde en fazla 1 saat ekran başında bulunabilir. Ebeveynin izlemediği hiç bir içeriğin çocuğa sunulmaması kuralı önemli.
6 yaş üzeri: Çocuğun hafta içi ve hafta sonu hangi saatlerde ve ne kadar süre ile ekran başında olacağının
çocukla birlikte planlanması gerekiyor. Ekran zaman planı hazırlanırken aşağıda belirtilen noktaları akılda tutmakta fayda var.
- Günde en az 1 saat fiziksel aktiviteye ayrılmalı
- Her gün en az 8 saat uyku zamanı olmalı
- Çocukların yatak odasında TV olmamalı
- Uykudan bir saat önce tüm ekranlar kararmalı
- Kahvaltı, öğle ve akşam yemekleri esnasında tüm ekranlar karartılmalı
- Evde ekransız mekanlar olmalı
Ekran izleme planı oluşturulduktan sonra plana ve kurallara sadık kalınması çok önemli.