Merhaba, sizin vesileniz ile bu konu hakkında yazmak istedim. Ben yapay zeka ve makine öğrenmesi ile geçen sene aşı, bu sene ilaç geliştirilmesine katkı sağlayan bir mühendisim. Öncelikle eğer 'repurposing' yani hali hazırda başka bir hastalık için kullanılan ilacın, yeni bir hastalık üzerinde kullanılması durumu hariç ilacın onay alıp raflara sürülmesi ortalama 10-15 yıl alır, o da şanslıysak. Bu da yeni teknolojiler sonucu böyle olmuş, öncesinde 25 yılı buluyordu. Aşı biraz daha kısa, ama aylarla hesap edilemeyecek bir kısalıktan bahsediyorum.
İlaç geliştirmede ortalama 10.000-15.000 bileşik ile başlanır, bu yapılan incelemelerle 250ye ve sonra 5' indirilir. Sayıları ortalama veriyorum ama çoktan aza bu oranla eleniyor genelde. Hemen akabinde bu bileşenlerin güvenlik ve etkinlik araştırmaları yapılıyor. En iyi forma sokmaya çalışılıyor bu da ortalama 2 sene süren bir süreç. Sonrasında klinik öncesi araştırmalar yapılıyor yani önce hücrelerde ve sonrasında hayvan deneyleri oluyor. Bu ortalama 3-5 sene kadar sürüyor, en iyi ihtimalle. Şunu demeliyim ki malesef preklinik çalışmaları geçmiş çoğu bileşen ilk faz klinik çalışmalarda eleniyor! Sebebi insan vücudunun ve immün sisteminin çok karmaşık olması. Başarılı bir şekilde ilk faz klinik çalışmasını geçen ilaçlar 2. ve 3. faz klinik çalışmalarından geçiyor. Bu da işin doğası gereği ve gönüllü bulmadaki zorluklar sebebiyle ortalama 3-7 sene süren bir çalışma. Üç klinik fazı da başarıyla geçen bileşenler FDA için incelemeye gidiyor ve eğer çok çok acil bir ilaç değilse FDA onayı alması ortalama 2-3 sene sürüyor. Çok daha uzun süren örnekler var. Sonrasında da onay sonrası 4. faz çalışmaları yapılıyor.
Örnek olarak SARS' ı verebilirim. 2002-2003 senelerinde salgın olduğu halde bir aşısı ya da ilacı yok. Bağlamak istediğim nokta şu ki tedaviye odaklanmadan sadece önlem alabiliriz, başka yapacak hiçbir şey yok! COVID-19 insanlarda ilk defa görüldüğü için doğal immün kimse yok, bu sebeple temel bilimde dahi önce virüsün anlaşılması ve insanlar üzerindeki etkisini anlamak çok kolay olmayacaktır. İlaç ve aşı için çok yolumuz var yani.
Sonuç olarak ellerimizi yıkayalım ve evde kalalım! Hep beraber başarabiliriz! (Yaşadığım ülkenin salgın sloganı:))
Ya arkadaşlar siz bu kadar korkuyorsanız biz hemotoloji-onkoloji anneleri ne yapsin. Bağışıklık sorunu yaşayan insanlar, çocuklar ne yapsın. Mesela cuma kan vermek için gitmek zorundayiz. Sizlerde ki telaşı gördükçe gece uyuyamıyorum. Sosyal izolasyon şart, tedbir şart. Ama sakin olmak da gerekiyor bazen.
