Trikotilomani(TRK) , 1889 da saçlarını kökünden çeken hastalarında gördüğü zorlantısal ve önüne geçilmez dürtüyü tanımlamak için bir fransız cilt hastalıkları uzmanı tarafından isimlendirildi. Trikotilomani kelimesi; yunancada thrix: saç, tillein: çekmek /koparmak, mania: çılgınlık kelimelerinden köken alır. Psikiyatride, piromani, kleptomani, kompulsif kumar oynama ile birlikte dürtü kontrol bozuklukları içinde sınıflandırılır.
Dürtü kontrol bozuklukları, kendine ve başkalarına zarar verici şeyler yapmak için duyulan dürtü veya isteğe karşı koymada ve kontrol etmede yetersizlik ile karakterizedir. Kişi bazen davranışı yapmadan önce artan gerginlik duygusunu hisseder ve sonra gerginlikten kurtulma ve iç rahatlaması duygularını hissedebilir. Hatta bazen kişi eylemi gerçekleştirdikten sonraki hazzın derecesini bile anlatır. TRK nin bir dürtü kontrol bozukluğunun tanımlamasına uyan özellikleri saçları yolmak için duyulan dürtüye karşı yetersizliği, saç yolmadan önce artan gerginlik ve sonraki iç rahatlığını hissetmeyi kapsar.
Psikiyatrik Bozuklukları sınıflandırma sistemi olan DSM 4'te trikotilomani şu şekilde sınıflandırılır.
A) Dikkati çeker şekilde saç kaybına yol açan tekrarlayıcı saç yolmalar.
B) Saçı yolmadan önce gerginlik hissinde artma
C) Saç yolunduğu zaman duyulan haz, memnuniyet,iç rahatlaması.
D) Başka bir mental bozuklukla açıklanamama ve genel tıbbi duruma bağlı olmama (örn; dermatozlar, kontakt dermatit gibi cilt hastalıkları.)
Saçlarını yolan hastaları hepsinde bu tanımlanan kriterler görülmez. Bununla beraber hastalarda sıklıkla tedaviden çok yarar gören bir problem vardır.
TRK' NIN TıPıK BULGULARI NELERDıR ?
TRK' li hastaların çoğu kafalarındaki saçları yolar, ayrıca kirpikler, kaşlar, yüz, kollar,bacaklar,pubik bölge ve koltukalt kılları da yolunabilir. Kafanın üstü erkek tipi kelliğe benzer hale gelince bu durum özellikle erkeklerde gizlenmesine neden olabilir.
Saçın yolunmasına bağlı saç kaybının şekli yamalı veya tam olabilir.Bazı hekimler, etrafı ince bir saç kümesi ile çevrili kafanın üstündeki bu kellik şeklini 'frer tuck' işareti olarak tanımlarlar.
Erkek saç yolucular, çoğu kez bıyıklarını ve sakallarını da yolarlar. Böyle durumlarda yüz tüylerinin düzenli traşı, kıl yolma olasılığını azaltacaktır.
Minnesota Üniversitesinden Dr.Gary Christiansen ve arkadaşları TRK lı hastalarla görüştüler ve birçok ilginç veriler elde ettiler. Çoğu hasta kılları yolmak için parmaklarını kullanıyordu. Fakat bir kısmı da cımbız kullanıyordu. Yüzde 60-70 hasta saçlarını bir defada yoluyordu. Hastalar bir gün içinde bir saatten fazla zamanı yolma işlemi için harcarlar. Seçilen saçlar sıklıkla daha kalın ve diğerlerinden daha dolaşık olanlardır. Bazı bireyler saçlarını yolmadan önce kafalarında baskı ve huzursuzluk hissiyle, kaşıntı, kafa derisinde artmış duyarlılık şeklinde bazı bedensel yakınmalar da bildirmişlerdir.
Çoğu hasta saçlarını yolmadan önce gerilim hissinden bahseder, olaydan sonra rahatlama duygusu ve hatta gevşeme tanımlarlar. Birçoğu da yatakta yatarken veya telefonda konuşurken, yazarken, okurken, araba sürerken, TV seyrederken saçlarını yolduklarını belirtirler. Saçlar yolunurken duyulan duygular her zaman olmamakla beraber can sıkıntısı, öfke, asabiyet, çökkünlük, gerilimi kapsar.
Hemen hemen tüm hastalar giderek daha kötüleşen belirtiler gösterirler. Kadınların %20 si premenstrual dönemde semptomların daha kötüleştiğini hisseder. Onda dokuzunun akne veya yara kabuklarını yolma, dudak ısırma, dil ısırma, dil ve avurtlarını çiğneme , burun karıştırma, tırnak yeme, parmak çıtlatma, parmak emme şeklinde tanımladıkları alışkanlıkları vardır. Hemen hemen hastaların tümü durumlarını gizlemek için peruklar, eşarplar, şapkalar, özel saç stilleri, takma kirpikler ve makyajlar kullanır.
Birçok hasta kıllarını yer (trikofaji) Hastaların yarısı ağızlarının etrafında tahriş yapabilecek, yalama veya çiğneme şeklinde kılları ile ilişkili oral davranışlarla meşguldürler.
Olgu hikayeleri:
Trikotillomani gerçekte neye benzer? Bir bayan hasta kendi hikayelerini anlatıyor; Yaklaşık 1yıl önce yerel gazetemde 'saç yolanlar destek grubu.' başlıklı bir yazı okudum. Dünyada benden başka aynı ıstırabı çekenler ve kontrol edilemeyen bu davranışla gün içinde sürekli çabalayanlar olduğuna gerçekten inandım. En sonunda 56 yıldır bendeki bu derdin ne olduğuna dair cevabı buldum ve hastalığın adını öğrendim.
11 yaşındayken ıngiltere'de bir kız yüksek okulunda burs kazandım. Fakat evdeki mutsuzlu?uma eklenen okul değişikliğinin getirdiği baskı beni endişeli ve çare bulma konusunda yetersiz yaptı. Bu sıralarda bu davranışım başladı. Sınıfta parmaklarımın etrafına saçlarımı doladığımı hatırlıyorum. Kalın, kıvırcık kahverengi saçlarım vardı. Saçlarımı tek tek yolmaya başladıktan sonra uçlarını dişler, sıramın altına atardım.
Davranışımın düzeldiği zamanlar oldu ve saçlarım tekrar çıktı fakat eskisinden daha kötü olarak tekrar başladı. Geceler benim için dayanılması en güç zamanlardı. Arkadaşlarımdan asla hoşlanmadım. Her nasılsa bu davranışımı insanların önünde yapmadım fakat ellerim kendiliğinden başıma ve saçıma doğru gidiyordu. Sanki transtaymiğim gibi günümü saçlarımı yolarak geçiriyordum. Saçlarımı yolduğumda kendimi daha iyi duyumsuyordum.
. Daha sonra öfke olmaya başladı .Özellikle de kılları elimde gördüğümde, bunu yaptığım için kendimden nefret ediyordum. Bunları durdurmak için neden bu kadar zayıftım? Bende buna neden olan neydi ? Bazen kaygı düzeyim o kadar yükseliyordu ki öfkem ve hayal kırıklığım tekrar başlıyor ve sonra kendimi tamamıyla değersiz hissederek yatağa gidiyordum, çok şükür ki çalışabiliyordum. Sekreter olmak için eğitim alıyordum. Tüm enerjimi işimde başarılı olmak için harcıyordum. Bu tarihlerde evimden ayrıldım ve sonunda Amerika'ya geldim. Fakat kendi kendime sakladığım bu sır benim sosyal hayatımı bir hiç haline getirdi. Toplum içine girmek benim için zordu, karşı cinsten biriyle arkadaşlık yapmaya veya bir randevu vermeye izin vermedim, çünkü kim dazlak bir arkadaş ister ki? . Bu tarihlerde peruk takıyordum ve peruklara benim ayıbımı sakladıkları için minnettardım. Sonuçta hiç evlenmedim.
Bir diğer hasta saçlarını yolmasını ve bu işe ayırdığı zamanın ve enerjinin aşırılığını ?öyle anlatıyor: Bir saç yolan kaç saçını yolabilir? Evet, ben saçlarımı yoluyorum ve size durumumu aktarmaya çalışacağım. Şaşırmayın, benim için üzülmeyin, benim kötü bir insan olduğumu düşünmeyin. Ben kendime sizin kadar samimi duyguları olan bir insanım. ınsanlar beni gördüklerinde ve ağladıklarında çok kötü hissediyorum. Bir günde en azından bir saatimi saçlarımı yolmak için harcıyorum. En azından 100 adet saçımı yılın her günü yoluyorum . Bir yılda 36500 adet saç eder. Saçlarımı 22 yıldır yoluyorum tüm hayatım boyunca bu durumda yolduğum saç 803.000 eder. Bu tekrarlayıcı haraketin 803 bin kez yapıldığını düşünün,boşa harcanmış bir zaman, saç, hayat, yetenek. Zaman hakkında konuşalım günde 1 saat , haftada 7 saat, ayda 30 saat, yılda 365 saat .
TRK'LI HASTALARIN BAŞKA PSıKıYATRıK DURUMLARI VAR MI?
TRK da diger psikiyatrik hastalıklara yüksek oranda rastlanyor. Araştırmacılara göre en sık eşlik eden rahatsızlıklar % 32 depresyon, %57 anksiyete bozuklukları (% 18 panik bozuklukları,%15 Obsesif Kompulsif Bozukluktur) dır. TRK lı hastalarda ayrıca %18 oranında yeme bozukluklarına da (anoreksiya ve bulimia gibi) rastlanır.
TRK ve OKB birlikteligi, aşaşıdaki mektupta anlatılmaktadır:
"Benim problemim sizin hakkında konuştugunuz saç yolma bozuklugudur ve ben size benim takıntımın çok ciddi oldugunu söyleyebilirim. Yaklaşık 2 yıldır psykiyatrik yardım almaktayım ve buna ragmen bu problem bir dereceye kadar yatıştı, hala oldukça şiddetli. ıntihar etmeye karar verdigim zamanlar oldu. Çünkü bu korkunç şeyi durduramıyordum. Saçlarımı yoluyordum. Size sadece saçlarımı yolmadıgımı söylemek istiyorum, benim problemim biraz farklı. Saçlarımı tarıyorum ve saçlarımın hakkından gelebilmek ümidi ile saçlarımı düzensiz bir şekilde yoluyordum. Bu nedenle bazen banyoda bu işi yapmak için saatlerimi geçiriyordum. Bir keresinde, aynanın karşısında herhangi bir şey yemek için bile olsa ayrılmaksızın 16 saat kaldım. Saçlarımı kesmek için makas kullanmayacagım çünkü onlardan korkuyorum. Eger bir makas, bıçak veya ateşe dogru yürüyecek olursam etraflarında bir kere dönüyor ve eşit oldugundan emin olmak için bir de diger tarafa dogru yürüyorum.. Kafamdan saçımı yoldugumda kafamın diger tarafından yaklaşık aynı miktar saçı yoldugumdan emin olmalıym. Bırakmak için her şeyi denedim. Hatta en pahalı kuaföre gittim, fakat eve dönüp gene saçlarımı yoldum. Çünkü benim gözlemime göre saçlarım düz degildi. Bu problemin kontrolü düşüncesi sabah kalktıgımdan akşam yatıncaya kadar tüm zamanımı alıyordu. Hipnoza alındım , fakat hiç bir yararu olmadı. Çok ümitsizim ve iyi olmak istiyorum. şu günlerde problemim düşücelerimi degişirmeye başadı Düşnmek ve iletişm kurmak için daha fazla vaktim var. Egr bana bakarsanız ünyada tek sorunum olmadıgını duşunursunuz.
TRK HAKKINDA SORULAR
1) Trk'nı yaygınlıgı nedir ?
AD'de %2 oranynda Trk görüldügünü göstermiştir. Bu 5 ile 10 milyon Amerikalının bu hastalıga sahip oldugu anlamına geliyor.Trk'lı bir çok insan saçlarını yolduklarından dolayı utanç ve sıkıntı duyarlar. Bu durumlarını arkadaşlarından, aile bireylerinden, çalışma arkadaşlarından saklamaya kalkışırlar ve yardım bulamazlar. Kendi doktoruna veya bir cilt doktoruna saç kaybından ötürü başvuran hastaların çogu gerçek nedeni söylemezler ve doktorlar çogunlukla tanı konusunda hata yaparlar.
2) Trk kimlerde görülür?
Trk çok küçük çocuklarda ve orta yaştaki erişkinlerde başlamasına ragmen en sık görülen yaş erken adelosan dönem (yaklaşyk 13 yaş civarı)dır. Kadınlarda erkeklere nazaran 10 kat daha fazla rastlanır. Bu degerler yardım arama çabasındaki az sayıda erkekte, dogal kellik sıyrıyla saç yolduklarını sakladıklarından degişebilir.
3) Trk'nyn nedenleri nelerdir?
Trk'nın gerçek nedeni bilinmemekle beraber birkaç faktörün katkıda bulundugu bellidir:
a) Nörokimyasal anomaliler, beyin metobalizmasındaki degişimler kolayca görünmektedir. Araştyımalar Trk lı hastalar ile olmayan kişiler arasında özel beyin görüntülemeleri (PET) ve nöröfizyolojik degerler arasıda farklılıklar bulmuştur. Beyinde kimyasal bir nörotransmitter olan serotonin fonksiyonundaki bozulmaların oldugunu ileri süren çalşımalar vardır ve bunlar oldukça karmaşıktır. ılginç olan Trk da yapIlan bazıiaçla tedavilerin beyin hücrelerinde(nöronlarda) kullanılabilir serotonin miktarını arttırma yönünde ümit vermesidir.
b) Hayat koşullaru: Trk nun başlayışı genellikle stresli bir olay ile ilgilidir ve gerçekten, hayat deneyimleri hastalıgın gelişiminde önemli olabilmektedir. Tetikleyici faktörler; okul çatışmaları, kötü muamele, aile çatışmaları, kişi için anlamlı insanların korkutucu kayıpları, bazı tıbbi hastalıklar veya eski kafa travma ve cerrahilerini kapsar.
c) Çözümlenmemiş psikolojik çatışmalar; Psikanalistler saçı erotik güç, güzellik ve dayanıklılıgın bir sembolü olarak görmektedir. Onlar saç yolmanın erotik istekler, çözümlenmemiş çatışmalar ile baglantılı oldugunu veya saç yolmanın doyurulmamaş cinsel gerginlikten kurtulma oldugunu, veya özdoyumun yerini aldıgını düşünmektedir. Diger teoriler saç yolmanın kader, öfke hatta terkedilme ve sevilmeme duygularına karşı agresif bir reaksiyon oldugu şeklindedir.Tüm bu fikirler ilginç olmakla beraber çözümleyici degildir.Olsa olsa spekülatiftir.
d) Aile öyküsü: Trk nın gelişiminde genetik yatkınlık bulunabilir. Trk lıhastalar daha fazla oranda diger psikiyatrik bozulluklara özellikle de depresyon ve OKB(Obsesif Kompulsif Bozukluk= Saplantı Zorlantı Bozuklugu )rervelansına sahiptir.
Kelligin en yaygın görülen tipi androjenik alopesidir. Yaşlanan çogu erkekte ortaya çıkan bu tür kellik için tıbbi olarak bu terim kullanılmaktadır. Saç kaybına yol açan diger nedenler arasında alopesi areata (nedeni bilinmeyen yamalı saç kaybı), skalp enfeksiyonları ve inflamasyonları, sistemik lupus eritematozus, kanser, endokrin problemler ve beslenme bozuklukları sayılabilir. Saç kaybı degişik tıbbi uygulamaların bir yan etkisi olabilir. Çok nadir olarak tanımlanan bir durum ise demir eksikligi olan çocukların saçlarını yolup yemesidir. Fakat bir çok Trk olgusunda demir eksikligi yoktur. Demir eksikligi tedavisi ile semptomlar düzelmez.
TRK YNSANLARIN HAYATINI NASIL ETKıLER?
Trk nın hastaları mahveden etkileri vardır. Hastalar anksiyeteyi, sıkıntıyı, özgüvendeki azalmayı yaşarlar. Bu durumlarını bir sır olarak saklamak için kuaföre gitmek, spor yapmak, dans etmek,yüzmek, gösterilere katılmak gibi günlük aktivitelerden kendilerini sakınırlar. Çogu ,saçlarını yolduklarını gizlemek için uzun süre ugraşyrlar ve saç kayıplarynı degişik saç stilleri, makyajlar, giysiler, atkılar, peruklar ile kapatmaya çalşırlar.
Trk iş yaşamında yükselmeye, sosyal arkadaşlıkları kurmaya ve sürdürmeye zarar verebilir. Problemler haberdar olan arkadaşlar ve aile, bunun zorlantısal degerini anlayamaz ve hastadan bunu hemen durdurmasını isteyip, hasta da bunu başaramadıgı için kızıp gücenebilirler.
TRK, OKB YLE BAGLANTILI MIDIR?
Bazı araştırmacılar Trk'nın, OKB 'un bir varyantı oldugunu söylemektedir. Çogu
hastada yapmak için karşı koymanın zor oldugu, anksiyete ile beraber olan zorlantılı davranışlar vardyr. Ayrıca bir beyin nörotrasmitteri olan serotonin üzerinde benzer etkileri olan tıbbi tedaviler hem Trk 'da hem de OKB'da yararlı olmaktadır. Ayrıca OKB, Trk hastalarda genel populasyondan daha sık gözükmektedir. Bundan başka bu iki hastalık arasında genetik bir bag oldugu düşünülmektedir.
Diger yandan, OKB ile aralarındaki farklılıklar, Trk lı hastaların saplantılı düşüncelere sahip olma egiliminin olmaması, saç yolmadan başka ritüelle meşgul olmamaları, anormal beyin metabolizmasının degişik bir örnegine sahip olmalarıdır.
Sonuçta, OKB ile Trk arasyndaki ilişki tam olarak anlaşılmamıştır. Halen birbiri ile bagıntılı fakat farklı bozukluklar olarak düşünülmektedir.
TRK' NIN TIBBI SONUÇLARI NELERDıR?
Saç yolma çok nadir olarak geriye dönüşümsüz kellige yol açmaktadır. Fakat saç yolma davranışı sonlandıgında saçlar bazen gri veya beyaz olarak çıkar ve daha ince, daha kaba veya daha bukleli çıkabilir. Bu degişiklikler uzun sürede normal haline dönüşür. Saç yolma devam ettikçe kafa derisi iltihapları, rahatsızlıkları, kaşınmaları sık olarak gözükür. Saç yolmanın yol açtıgı travma kafa derisi enfeksiyonlarunı arttırır.
Trk eger trikofaji de mevcut ise çok büyük bir oranda yaşamı tehdit eden bir durumdur. Birçok araştyrmacı saçlarını yolanların yaklaşık %20 sinin saçlarını yedigini veya çignedigini ve yuttugunu saptamıştyr. Bir hastanun köpeginin tüylerini yolup yedigi belirlenmiştir. Trikofaji saçların dişler arasına yerleştirilmesi ile başlar, çok fazla miktarda saç mideye iner ve sindirim kanalında ise artık buna trichobezoar denilir. Seyrek görülen bu tıbbi duruma rapunzel sendromu denilir. Burada saçlar midenin genişlemesine neden olur, sindirim sisteminin alt bölümlerine dogru ilerler.
Trichobezoarın semptomları: karın agrısı, mide bulantısı,kusma , saçların dışkıda bulunmasıdır.Trichobezoar ayrıca nefesinin kötü kokmasına, iştahta azalmaya, kabızlıga, ishale, aşırı gaza, barsak tıkanmalarına, hatta delinmesine sebeb olabililr. Karaciger ve pankreas fonksiyonları degişebilir. Genelde doktor hastanın karnının orta ve sol üst bölümlerini yumuşak bir şekilde dokunarak ederek trichobezoary hissedebilir. Üst gastarointestinal sistemin özel radyolojik görüntülemeleri, ultrasonografi ve midenin direkt içini gösteren endoskopi ile tanı konulabilir. Cerahi girişim en yaygın tedavidir. Eger saçını yiyen hasta tamamen bunu durdurmazsa yemeden önce onları küçük parça halinde çignemesi önerilir.
AıLE PROBLEMLERı SAÇ YOLMAYA NASIL KATILABıLıR?
Aile örnekleri gizli veya açık saç yolan bireylerde çok derin etkilere sahiptir. Buna rağmen Trk'nyn aile görünüşleri üzerine litaratürler seyrektir. Birkaç araştırmacı bazı olgularda, Trk nın gelişiminin ailenin bu davranışa anlam kazandaran şartlarına bağlı olduğunu bulmuşlardır. Evlilik uyuşmazlığı, çocukta çatışmadan kaçmanın ve çözümlenmemiş öfkenin üstesinden gelmenin bir yolu gibi, saç yolma davranışı başlatır, sürmesine neden olur. Aile terapileri saç yolmanyn ortaya çıkmasına ve sürmesine neden olan yanlış karışıklıklı etkileşimlerin ve rollerin düzeltilmesine yardımcı olabilmektedir.
TRK ÇOCUKLARDA GÖRÜLÜR MÜ?
Gerçekten bazı araştırmalar Trk nın erken başlangıçlı(çocuklukta) geç başlangıçlı (ergenlikte) tiplerini tanımlamışlardır. Erken başlangıçlı trk tipi 4 yaşından önce başlar, parmak emme ile birlikte görülebilir. Kötüleşme dönemlerinin ardından iyileşme dönemlerinin izlediği dönemsel bir gidiş gösterir. Aynıy parmak emmek gibi çocuk büyüdükçe bu davranışını bırakır. Ebeveynlerin, çocuğun saç yolmaya ara vermesi için ödül vermek veya ilgisini başka yöne çekmek (fakat kesinlikle kuşkulandırmadan) şeklinde küçük bazı müdahalelerde bulunmaya ihtiyaçları olabilir. Saç yolmanın bu erken başlangıçlı tipi erkek ve kızlarda, geç başlangıçlı tipten daha fazla eşit olarak görülmektedir. Hastalığınn bu tipindeki çocukların gelecekte başka psikiyatrik problemlere sahip olmaları için yüksek risk taşıdıklarına dair kesin kanıtlar yoktur. Fakat çocuk 4-5 veya 6 yaşında ve hala saçlarını yoluyorsa daha kötü prognoza sahip olan geç başlangıçlı Trk ya gidiş olabilir.