Demir, bebeklerin sağlıklı gelişimi için
ÇOK gerekli bir mineraldir. Normal zamanda, normal ve sağlıklı beslenen bir anneden doğan bebeklerin ilk 6 ay demir takviyesine ihtiyaçları yoktur. Gerekli olan demirin bir kısmını anne karnındayken stoklamışlardır, geri kalanını da anne sütünden, yokluğu durumunda formül mamadan temin ederler. 6. Aydan sonra ek gıdalara başlanır ve bebek demiri anne sütünden ve/veya formül mamadan ve dengeli/düzenli olarak aldığı ek gıdalardan almaya devam eder. Buna rağmen demir eksikliğinden şüphe ediliyorsa test yapılmalıdır ve demir takviyesi kararı test sonuçlarına göre verilmelidir. Aksi takdirde demir fazlalığı kaynaklı zehirlenme meydana gelebilir, bu da çok tehlikelidir. Test sonuçları değerlendirilirken genel manada sağlıklı bebeklerde sınırda ya da sınırın hemen altındaki demir eksikliğine rağmen anemi teşhisi konmadıysa bu eksik
¨problem¨ olarak nitelendirilmeyebilir çünkü yapılan çalışmalar gelişim sorunlarına yol açmadığına işaret ediyor. Bu noktada doktorun değerlendirmesi çok önemli. [1]
Maalesef şu anda Türkiye’de sürdürülen bir kampanya dahilinde bebeklere ihtiyaçları olup olmadığına bakılmaksızın demir veriliyor. Demir, yan etkileri oldukça kuvvetli bir mineraldir, sindirimi zordur ve bebeğin henüz gelişmekte olan sindirimini zorlayarak kabızlıktan uyku sorununa, sürekli huzursuzluğa, karaciğer problemlerine kadar pek çok soruna yol açabilir. Bunların yanında çinko mineralinin emilimini engelleyebilir. Yaratabileceği en ciddi sorun da yukarıda bahsettiğim ¨fazla demir¨kaynaklı zehirlenmedir. O yüzden ¨ne olur ne olmaz¨¨garanti olsun¨¨belki azalır¨diyerek hemoglobin değerlerine bakılmadan demir verilmesini hiç onaylamıyorum. Normal hemoglobin seviyelerine sahip, anne sütü ile beslenen 6 aydan küçük bebekler için demir takviyesi çok ciddi riskler doğurur, bunlardan sık karşılaşılanları gelişim geriliği ve neredeyse kronik hale gelen ishaldir.[2] Değerleri normal olan 12-18 ay arası bebeklerle yapılan bir çalışmada demir alan bebeklerin diğerlerine kıyasla ciddi anlamda kilo alım problemi yaşadığı gözlemlenmiş. Aynı çalışmada araştırmacılar düşük demir kaynaklı anemi yaşan bebeklerin demir desteğinden fayda gördüklerini ama demir eksikliğine rağmen anemik olmayan bebeklerin demir takviyesiyle gelişimlerinin etkilenmediğini gözlemlemişler.[3]
2011 yılında Pediatrics dergisinin 127. Sayısında yayınlanan bir makale[4] yazarların Amerikan Pediatri Akademisi’nin beslenme komitesinin bebeklere 4. Aydan itibaren demir takviyesi önerisiyle ilgili endişelerini dile getiriyor.[5] Bu öneriyi destekleyecek tek araştırmanın 2003 yılında 77 bebek üzerinde yapılan bir çalışma olduğunu belirtiyorlar.[6] Anne sütü alan bu bebeklerin beslenmesi 1 ila 6. ay arasında demir ile desteklenmiş. 13. Aylarında tekrar takip edildiklerinde ¨gelişmiş¨ psikomotor becerileri gözlemlenmiş ancak kavramsal (cognitive) becerilerinde hiçbir değişiklik yokmuş. Pediatrics dergisinde yayınlanan
Anne sütüyle beslenen bebekler 6. Aydan önce demir takviyesinden fayda görürler mi? başlıklı bir başka çalışma bu sonucu şöyle yorumluyor [7]:
¨Ulaşılan sonuç sıradışıdır ve 13. ay muayenesinde gözlemlenenleri bebeğin genel olarak gelişimi hakkında öngörüde bulunmak için yeterli olamaz.¨
Çalışma bahsini ettiği araştırmacılara bebeklerin yeterince demir aldıklarını garanti etmek için demir takviyesinden başka yolları dikkate almalarını öneriyor. Bunlar:
kordon bağının derhal kesilmemesi, mümkün olduğunca geciktirilmesi ve demir eksikliği riski bulunan bebeklerin kontrol altında tutulması olabilir.
4. ayda bebeklere demir takviyesi öneren araştırma maalesef bu takviyenin verebileceği zararları göz ardı ediyor. Aynı zamanda anne sütündeki demirin ve formül mamadaki demirin biyoyararlanımı (bioavailability) arasındaki farkları dikkate almıyor. Daha önce yapılan pek çok araştırma demir gereksinimi yokken bebeğe verilen demirin gelişim ve morbiditeye verebileceği potansiyel zararları ayrıntılarıyla göstermiştir.[8] Bu takviyenin tıpkı Türkiye’de yapıldığı gibi universal, yani tüm ülke çocuklarını kapsayacak şekilde yapılması durumunda gelişmekte olan bebek nüfusuna ne gibi zararları olur onu düşünmek gerekir.
Demir Eksikliği Kaynaklı Anemi Riski Taşıyan Bebekler:
- Prematüre bebekler
- Düşük kiloda dünyaya gelen bebekler
- Kontrol altına alınmamış şeker hastalığı olan anneden dünyaya gelen bebekler
- Gebeliğinde sağlıklı beslenmeyen anneden dünyaya gelen bebekler
- Demir eksikliği kaynaklı anemisi olan anneden dünyaya gelen bebekler
- Anne sütü ya da formül mama dışında sütlerle beslenen bebekler
Eğer bebeğiniz bu gruplardan birine girmiyorsa demir eksikliği için endişe etmeniz için bir neden yok. Yine de ediyorsanız mutlaka test yaptırmanızı demir takviyesinine test sonucuna göre başlamanızı tavsiye ediyorum.
Bebeklerin demir değerleri ile ilgili yapılan ve
Journal of Pediatrics Dergisi’nde yayınlanan çalışmalardan birinde 7 ay boyunca sadece ve sadece anne sütüyle beslenen normal bebeklerin 12. Ayda bakılan hemoglobin değerlerinin 7. Aydan önce ek gıdalara başlayan bebeklerden daha iyi olduğu görülmüş.[9]
Bu çalışmada ulaşılan sonuç şudur: İlk 7 ay sadece ve sadece anne sütü alan bebeklerin anemi geliştirme olasılığının daha düşüktür. Bu bağlamda ek gıdalara geçmek için acele etmemenin ve 1 yaş altı bebeklere anne sütü ve formül mama dışında HİÇBİR süt vermemenin önemini tekrar vurgulamak istiyorum.
Anne sütünde (diğer pek çok özel içeriği gibi) 2 adet protein vardır: lactoferrin ve transferrin. En basit açıklamasıyla bu proteinler demirin bağlanmasına (özümsenmesine) yardım ederler ve sadece bebeğe hizmet ederler. Yani diğer proteinler gibi aynı zamanda zararlı bakterilerin de demiri kullanmasına ve beslenerek çoğalmasına izin vermezler. Bu yüzden eğer ilk 6 ayda bebeğe demir takviyesi ya da demir-yoğun gıdalar verilirse demirin emilim problemi meydana gelebilir. Bu da demir takviyesinde bulunmadan önce tekrar düşünmek için bir başka nedendir. Bebeğinizi sadece ve sadece anne sütü ile beslediğiniz müddetçe ne demir eksikliğinden ne de fazlalığından endişe etmeniz için bir neden yoktur. Bebek ihtiyacı olan tüm mineral ve vitaminleri sizden alır.
Hemoglobin değerleri düşük olduğunda ne yapmak gerekir?
Herşeyden önce bebeğin ek gıdalara başladıktan sonra yeterince demir ve Vitamin C alıp almadığına bakmak gerekir. Hiçbir şekilde demir ve vitamin C yoğun besinleri tüketmeyen bebeklerde demir eksikliğinin görülmesi çok normaldir. Beslenmeyi bir denge ve düzene oturtmak şarttır. Doğru beslenmeyen bebeğin demir eksikliğini takviyeye gidermek oluşabilecek sağlık sorunlarını engellemeye yeterli değildir çünkü demir, bebeğin ihtiyacı olan tek mineral değildir. O yüzden ilk adım beslenmeyi düzene koymak olmalıdır.
Not: Emziren annenin demir takviyesi alması da problemi çözmez. Çünkü anne sütündeki demir oranlarına etkisi yoktur.
Beslenmeyi düzene koyduktan 2-3 ay sonra testi yinelemenizi tavsiye ederim. Ancak test günü bebeğinizin hasta olmamasına özen gösterin çünkü hastalık geçici olarak demir oranlarını eksiltebilir.
Yaş
Hemoglobin
Hematokrit
%
Yenidoğan
13,5 -24
42 -68
1 Haftalık
10 -20
31 -67
4-8 Haftalık
10 -18
28 -55
2-6 Aylık
9,5 -14
28 -42
6-12 Aylık
10,5 -14
(ortalama 12)
33 -42
(ortalama 37)
1-2 Yaş
11 -13
32,9 -41
2-5 Yaş
11,1 -13
34 -40
Sonuç itibariyle: Bebeklere demir takviyesi yapıp yapmama kararı test sonuçlarına göre verilmeli.
Hb değerleri düşük olan ve dengeli/düzenli beslenmeye rağmen düzelmeyen bebeklere demir takviyesi yapmak anlamlıdır ve bebeğin sağlığı için yapılmalıdır. Bu durumdaki bebekler için demir herhangi bir risk teşkil etmez ve anemi riskini ciddi anlamda azaltır.
Benim bu konudaki kişisel fikrim, devletin yapay mineral desteklerin bebeklere dağıtılması üzerine kampanyalar yapması yerine aynı yatırımın bebeklerin ve bebek bekleyen annelerin sağlıklı beslenmesi üzerine yapılmasıdır. Ek gıdalara başlandığında annelerin bebeğin 1 yaşına kadar ana besin maddesinin hala anne sütü olduğu konusunda bilinçlendirilmesi ve demir açısından zengin besinlerin tanıtılması gerekir. Bu noktada en büyük görev elbette pediatristlere düşüyor fakat sağlık bakanlığının doğru yönlendirmesi de şart. Anne sütü alma şansı olmayan bebekler formül mama ise besleniyorlar. Mamaların demir içeriği yüksektir ve hem ek gıda hem mama alan bebeğin takviyeye ihtiyacı olmaz. Ancak bebeğe verilen formül mamadaki demir içeriğine de ÇOK dikkat edilmesi gerekir zira yüksek oranlarda demir içeren mamaların çocukların motor gelişimlerini ve zeka seviyelerini olumsuz etkiledikleri görülmüştür. 2008’de PAS (Pediatric Academic Societies and Asian Society for Pediatric Research Joint Meeting) Kongresinde sonuçları sunulan 10 yıllık bir çalışmaya göre:
Sağlıklı, anemik olmayan, dengeli ve düzenli beslenen ve formül mama ile yüksek oranlarda demir (12 mg/L ferrous sulfate) alan 6 ay üzeri çocuklar çocuklarda, düşük oranlarda demir içeren (2.3 mg/L ferrous sulfate) formül mama alan çocuklara kıyasla ciddi anlamda alan hafızası bozukluğu (spatial memory), görme-hareket bütünleşmesi bozukluğu (visuo-motor integration), düşük IQ ve motor koordinasyon bozukluğu gözlemlenmiş.[10] Bu çalışmanın sonuçlarına bakınca hem anne sütü, hem mama hem de demir takviye alan çocuğun karşı karşıya olduğu tehlikeyi farkedebiliyor musunuz? O yüzden ¨demir takviyesi¨ söz konusu olmaya başladığında çocuğunuzun gerçekten demire ihtiyacı olduğuna emin olmadan vermeyiniz!
Demir Zengini Besinler
- Anne Sütü
- Baklagiller
- Domates
- Et, tavuk, hindi, sakatat
- Ispanak, pazı, pancar, maydanoz gibi koyu yeşil yapraklı sebzelerin tümü
- Kabak
- Kahverengi pirinç
- Kara hindiba (dandelion)
- Kuru erik
- Kuru meyveler
- Mantar
- Mercimek
- Midye, istridye, karides
- Pekmez
- Sardunya
- Sarı kök (yellow dock root)
- Spirulina
- Tahıllar
- Tatlı patates (türkiye’de yetişiyor mu emin değilim)
Bu linke de göz atmanızı tavsiye ediyorum:
http://www.healthlinkbc.ca/healthfiles/hfile68d.stm
Burada dikkat edilmesi gereken husus haem- demir olan besinlerin tüketilmesine özen göstermektir. Bunlar da kırmızı et, tavuk ve balıktır. Diğerleri haem- demir değildir ve içeriğindeki demirin emilimi haem- demir'e kıyasla düşüktür. Yani
çocuklarınızı ASLA vejetaryen- vegan beslemeyiniz!
Demir emilimini kolaylaştırmak için bu besinleri C Vitami içeren gıdalarla birlikte vermenizi tavsiye ederim. Aynı zamanda dökme demir tencere/tavada yemeklerinizi pişirmenizi öneriyorum.