Bebeklerde Ek Besinlere Geçiş Dönemi
Ek besinlere başlamada gecikme, bebekte enerji ve demir sağlamada yetersizliğe neden olur, büyüme geriliği, vücut direncinde azalma
Yenidoğan için en besleyici ve sağlıklı gıdanın anne sütü olduğu konusunda tüm uzmanlar hemfikir. Ancak 6. aya kadar bebeğin tüm besin gereksinimlerini karşılayan anne sütü, 6. aydan sonra özellikle bebeğin enerji gereksinimi karşılamaya yetmez. Bu durumda devreye anne sütüne ek olarak verilen ek besinler girer.
Ek besinlere geçiş dönemi “weaning”, genellikle bebeğin anne sütünden başka bir besin ile tanışması ile başlayan, yarı katı ve katı gıdaların bebeğe verildiği; tek başına anne sütü ile beslenme döneminin bitişi anlamına gelen bir dönemi tanımlar.
Eğer bebek anne sütü dışında bir formüla ile besleniyorsa, formüla mamaya ilave yeni gıdalar eklenebilir. Bu dönemde anne sütünün bileşiminde değişiklikler olmakta, günlük salınım miktarı da değişmektedir.
Ancak anne sütüne bu dönemde de devam edilmelidir; çünkü anne sütünde bilindiği gibi besin öğelerinden başka büyüme faktörleri, antimikrobiyal maddeler, uzun zincirli poliansatüre yağ asitleri gibi formüla mamada veya ek besinlerde bulunmayan özellikler vardır.
Neden Ek Besinlere Geçilir ?
ılk 4-6 ayda anne sütü bebeğin tüm besin gereksinimlerini karşılar. Ancak bu aylarda anne sütündeki protein yeterli olsa bile, bebeğin ihtiyacı olan enerji sadece anne sütüyle sağlanamaz. Aslında 0-3 ayda yüksek olan enerji ihtiyacı, 3-6. aylarda azalarak 9-10. aya kadar gider. Enerji ihtiyacının azalma döneminde büyüme de yavaşlar ancak bebeğin ağırlığı da giderek arttığı için, sadece anne sütüyle yeterli enerji sağlanamaz. Enerji sarfını bu dönemde arttıran diğer bir neden de, enerji kaynağı olan karbonhidratların (şeker) vücutta yağa dönüştürülüp depolanırken daha çok enerjiye ihtiyaç olmasıdır.
Bir bebeğin demir depoları gebeliğin son üç ayında dolar. Ancak anne sütüyle beslenen bir bebekte demir depoları ilk 5-6 ayda tükenir ve bebeğe anne sütü dışında demir kaynağı gerekir; bu da ilave edilen ek gıdalarla sağlanmaya çalışılır.
Ek Besinlere Başlama Yaşı
Ek besinlere başlama yaşı, bebeğin sindirim sisteminin gelişme durumuyla da ilgilidir. Mide sekresyonları ve pankreas fonksiyonları 4-6. aylarda ancak olgunlaşır. Bebeğin çiğneme ve yutma koordinasyonu, baş – boyun kontrolü de bu aylarda tamamlanır. Bebek, 4-6. aylarda süt dışında bir besini diliyle geriye itip yutma özelliğini de kazanır.
Ek besinlere başlamada gecikme, bebekte enerji ve demir sağlamada yetersizliğe neden olur, büyüme geriliği, vücut direncinde azalma, enfeksiyöz hastalıklara yatkınlık, mikronütriyen eksiklikleri gelişebilir. Aksine, ek besinlere erken başlanırsa ishal ve alerjik hastalıklar, anne sütünde azalma, kilo alamama veya aşırı kilo alma görülebilir.
Ek Besinler
Ek besinler, yüksek enerjili gıdalardan seçilmelidir. Çünkü bebeklerin bu yaşta bir öğünde alabilecekleri miktar azdır. Meyve suyu, yoğurt, sütlü unlu mamalar bebeğe ilk başlanacak gıdalardır. Ancak sütlü unlu mamalar hazırlanırken buğdağ unu dışında, alerjik özellikleri az diğer tahıl unları; örneğin pirinç unu kullanılmalıdır. Eğer bebeğin doktoru sütlü pirinçli mama öneriyorsa bu tercihen hazır formüla şeklinde olmalıdır. Çünkü halen prensip olarak inek sütü 1 yaşına kadar önerilmemektedir. Bu mamanın besin değerinin ve biyolojik yararlılığın arttırılması için bebeğin doktoru bazı değişiklikler yapabilir.
Ailenin sosyo-ekonomik durumu uygunsa 4-6. aydan büyük bebeklerde “devam formülaları” önerilebilir. Demirden zengin sebze çorbaları, anne sütünün hala iyi olduğu bebeklerde 6-8. aylarda verilir. Yine bu dönemde meyve püresi ve katı yumurta sarısı ile kahvaltı verilebilir. Meyve suyu ve püreleri, kalori, mineral ve vitamin yönünden bebeği destekler. Çorbalara ilave edilen bitkisel yağlar enerji miktarını yükseltir ve bebeğin büyümesi için gerekli yağ asitlerini sağlar. Yumurta sarısı katı pişirilmeli ve miktarı yavaş arttırılmalıdır.
Genellikle yedinci aydan itibaren diyete dana eti, tavuk eti ve balık eklenmelidir. Et; protein, demir ve çinko gibi minerallerden zengindir. Et başlangıçta kıyma, bebek çiğnemeyi öğrendikten sonra köfte şeklinde verilir. Pankreas enzim sisteminin olgunlaşmasına paralel olarak 7-9. aylar da pilav, makarna, ekmek verilmeye başlanır.
9-12. aylar bebeğin aile sofrası için hazırlanmış yiyeceklerden uygun olanla beslenebileceği aylardır. Bebek aile sofrasına oturtulmalı, kendini beslemesi için ona fırsat verilmelidir.
Dikkat Edilecek Noktalar
*Ek besinlere tek gıda olarak, çok az miktarda başlanmalı, miktar giderek arttırılmalıdır. Böylece bebeğin yeni besine alışması için zaman tanınmış olur. ıstenmeyen bir reaksiyon geliştiğinde hangi yiyecekten olduğu kolayca saptanır.
*ılk kez verilecek besinler bebek açken denenmelidir.
*Bebek ilk kez denenen besini istemezse zorlanmamalıdır.
*Ek besinler kaşık ile verilmelidir.
*Bebeğe verilecek yiyecekler doğal ve taze ürünler kullanılarak hazırlanmalıdır.
*Konserve, dondurulmuş yiyecekler, katkı maddeli hazır besinler bebeğe verilmemelidir.
*Yiyecekler, kullanılan su ve kaplar temiz olmalıdır.
Geçiş Döneminde Yaşanan Sorunlar
*ıshal, enfeksiyon, kusma
*ıştah azlığı
*Protein ve enerji eksikliği
*Yetersiz beslenme
*Aşırı beslenme
*Kansızlık (demir eksikliği)
*Annenin zorlaması sonucu anne-bebek ilişkisinin bozulması
Prof.Dr.Hilal Mocan