SPERMİOGRAM (Semen Analizi, Meni Testi)
Kadına bağlı infertilite sebeplerini çok aşamada ve bir çok test yardımımı sonucuna göre değerlendirmek mümkünken, erkek ile ilgili tek bir test erkeğe bağlı problemin olup olmadığı konusunda oldukça iyi bir bilgi verir. İşte bu test "Spermiogram (Semen analizi)" dir.
Bu işlem, standardizasyonu sağlayabilmek açısından 3-5 günlük cinsel perhiz yani ilişkisiz bir dönem sonrası yapılmalıdır. Testin doğru sonuç vermesi için semen örneği en geç 1 saat içinde laboratuara ulaştırılmalı, tercihen alınacak bu örnek laboratuara yakın bir mekanda verilmelidir.
Spermiogram; semenin volümü (meninin hacmi), yoğunluğu, kıvamı, PH’ı, likefaksiyon (erime) süresi, spermlerin sayısı, hareketlilik oranı ve morfolojisi (yapısı) hakkında bilgi verir. Semen (meni), hem nitelik hem de nicelik açısından değerlendirilmektedir.
Spermiyogram, erkek yumurtalıklarının (testislerin) sperm üretme kapasitesinin ve erkek genital sisteminin sağlıklı olup olmadığının değerlendirilmesindeki ilk adımdır.
Ejekülasyon (meninin boşalması) sırasında, semen örneğinde, belli sayıda, normal ve hareketli sperm olmalıdır ki fertilizasyon (döllenme) gerçekleşebilsin.
Sperm sayısı, hareket derecesi iyi olan sperm miktarı, normal spermlerin anormal şekilli spermlere oranı değerlendirilir. Ayrıca verilen semen örneğinin miktarı, rengi, pH’ ı, lökosit varlığı, likefaksiyonu gibi özellikleri değerlendirilir.
Volüm (Hacim): WHO kriterlerine göre semen 2 ml- 6 ml arasında olmalıdır. 6ml’den fazla olan semen hiperspermik, 1 ml veya daha az ise hipospermik olarak isimlendirilir. Gebelik açısından her iki durumum da olması istenmez.
Renk: Normalde semen opak ve grimsi renklidir. Uzun süreli cinsel perhizlerde sarı, semende eritrositlerin (alyuvarların) bulunması halinde kırmızı-kahverengi, uzun süreli antibiyotik kullanımı sonrası renksiz görülebilir.
Koku: Semen muhtemelen prostat bezinin salgıladığı sperminin oksidasyonundan dolayı "at kestanesi çiçeği" gibi kokar.
PH: Normal semen pH’ı 7,2-8 arasındadır. pH’ın 8’in üzerinde olduğu durumlar akut enfeksiyonu veya ölçümün geç yapıldığını gösterir. pH’ın 7’nin altında olduğu azoospermi olgularında boşaltma kanallarının obstrüksiyonu (tıkanıklığı), aksesuar bezlerin agenezisi, veziküla seminalisin kronik enfeksiyonları ve idrarın semene karıştığı düşünülmelidir.
Likefaksiyon (Semenin Çözünürlüğü): Ejakülasyon (meninin boşaltılması) sırasında akıcı olan ve veziküla seminalisin salgıladığı "protein kinaz" enziminin etkisiyle "koagüle olan (=pıhtılaşan)" semen 10-20 dakika içerisinde kendiliğinden eriyebilmeli yani likefiye olmalidır. Likefaksiyon süresinin uzaması gibi bir aksaklık semen viskozitesinin (kıvamının) arttığını gösterir ki bu da istenmeyen bir durumdur.
Viskozite: Normalde semen hafifçe visköz yani kıvamlıdır. Prostatit, vezikülit gibi kronik enfeksiyonlarda viskozite artmış olabilir.
Dünya Sağlık Teşkilatı (WHO) kriterlerine göre spermiyogramdaki normal değerler;
Volüm (hacim): 2.0-6.0 ml
Sperm konsantrasyonu: 20 milyon/ml ve üzeri
Sperm hareketliliği: %50 ve daha fazla – (%25 +4 veya %50 +3 ve +4)
Canlılık : %75 ve daha fazla
Lökosit: <1.0 x 106/ml
Sperm yapısı (morfoloji): %50 ve üzeri (WHO)
Sperm yapısı (morfoloji): %14 ve üzeri normal yapıda (Kruger kriterlerine göre) olmalıdır. Sperm morfolojisi özel bir boyama tekniği ile değerlendirilmektedir.
Sayı: Ejekülatta bulunan sperm sayısı çok önemlidir. Mililitrede 20 milyondan daha az sperm olmasına düşük sperm sayısı, 10 milyondan az olmasına da çok düşük sperm sayısı adı verilir. Bu durum genel olarak oligospermi olarak adlandırılır. Bazı durumlarda ise ejekülatta hiç sperm olmaz. Buna azospermi denir. Semen tamamen normal görünmesine rağmen içinde sperm yoktur. Bu durumda testis biopsisi ile sperm aranır (TESA)
Hareket: Sayıdan daha önemli olan spermin kalitesidir. Spermin yumurtaya ulaşabilmesi için yüzmesi yani hareket etmesi gerekir. Normalde spermlerin %50'sinin ileri doğru hereket etmesi gerekmektedir.
Sperm analizi sonrasında yukarıdaki değerlerin bulunması gebeliğin oluşacağını kesin olarak göstermez. Örneğin; sperm konsantrasyonu 10 milyon/ml olan erkeklerin eşlerinde gebelik gerçekleşebilirken, sperm konsantrasyonu 60 milyon/ml olan erkeklerin eşleri gebe kalamayabilir.
Belli zaman dilimlerinde spermlerin hareketlilikleri de incelenir. Hareket tiplerine göre sınıflama yapılır. 4. derece, ileri doğru hızlı hareket eden normal hareket biçimidir ve oranı önemlidir. 0. derece, hareket etmemesidir.
Azospermi: Semende hiç sperm olmaması
Oligospermi: Sperm sayısının azlığı
Astenospermi: Hareketlilik oranında azalma
Teratospermi: Şekil (yapı, morfoloji) bozukluğu
Fertil: Erkeğe bağlı problemin olmaması
Subfertil: Hafif derecede erkeğe bağlı inferilite olması
Spermlerle ilgili problemler kombine şekilde olabilir. Örneğin; Asteno-Terato spermi, Oligo-Asteno-Terato spermi şekillerinde olduğu gibi.
Kruger Metodu Nedir?
Sperm değerlendirmesinde bir kaç farklı kriter vardır. "Kruger kriterleri" özellikle spermdeki şekil bozukluklarını göz önüne alan mikroskobik bir değerlendirme metodudur.
Özel bir boyama sonrası sperm şekil (morfoloji) özellikleri incelenerek sperm örneğinin fertilite (doğurganlık) kapasitesi belirlenir.
Sperm üretimini sigara, alkol, ısı, ilaçlar ve enfeksiyonlar gibi bir çok faktör etkilediği için normal olmayan örneklerin analizi birer ay ara ile iki veya üç kez tekrarlanmalıdır. Sperm analizinde bir fertilite sorunu saptanırsa erkeğin fiziksel ve hormonal açılardan daha ileri muayenesine geçilir.
Sperm üretim döngüsü 2-3 ayda bir tekrarlanır. Yani üretilen bir sperm 2-3 ay sonra semene salgılanacaktır. Aynı şekilde kişinin karşılaştığı zararlı etkenler veya tedavi için kullanılan faydalı ilaçlar da sperm üretimini 3 ayın sonunda etkileyebilir. Semen analizi sonuçlarını değerlendirirken bu süreç akılda tutulmalıdır.
Sperm hücresinin yapısı
Uzunluğu 0.05 mm olan sperm hücresi üç kısımdan meydana gelir: baş, boyun ve kuyruk. Baş kısmı genetik materyali içerir. Boyun sperm hareketi için gerekli enerjiyi, kuyruk kısmı ise sperm hareketini (motiliteyi) sağlar. Sperm yapısı veya "morfolojisi" ile ilgili bozukluklar önemli infertilite nedenidir.