Taze ekmek ne, bayat ekmek ne?
Fırından yeni çıkmış, el yakacak kadar sıcak, mis gibi kokan ekmek, hemen herkesin iştahını kabartır. Ama, sıcakken tüketilmez de soğursa, cazibesini kaybetmeye başlar. Önce o mis gibi ekmek kokusu kaybolur. Ekmeğin içindeki su kabuğa doğru yayıldığından, kabuğunun gevrekliği, içinin yumuşaklığı gider. Bu değişimin adı, bayatlamadır.
Katkı maddesi kullanılmadan yapılmış normal bir ekmek, tazeliğini en fazla 36 saat koruyabilir. Ama, soğuduğu için, teorik olarak bayat sayılmasa da, sıcak ekmek gibi rağbet görmez. Amerika Birleşik Devletleri’nde normal bir ekmek, 48 saat için pazarlanabilir, yani tüketicilerce kabul edilebilir sayılır.
Ancak dört gün beklemiş ekmek, tam olarak bayatlamış demektir.
Soğumuş ekmek, bayatlamış demek değil!
Ekmek israfını önlemek için, her şeyden önce soğuk ekmeği bayat kabul etmemek gerek. Orta derecede bayat ekmek, taze ekmekten daha az lezzetli olmasına rağmen, daha az besleyici değildir. Bazı insanlar, fırından çıktıktan sonra belli bir süre beklemiş ekmeğin, fırından yeni çıkmış ekmeğe göre, sindirim için daha uygun olduğunu kabul ederler.
Tüketebileceğiniz kadar ekmek alın!
Her gün aynı miktarda ekmek alma alışkanlığı yanlıştır. Bazı günler, yemek türüne göre, ekmek ihtiyacı daha az olabilir. Örneğin, makarna veya börek ile birlikte daha az ekmek tüketilir.
Ekmeği fırından yeni çıkmışken alıyorsanız, tazeliğin cazibesine kapılıp ihtiyacınızdan fazla almayın.
Ekmeğin uygun koşullarda saklanması
Uzmanlar, ekmeğin yeterince soğumasından sonra ambalajlanmasını ve oda sıcaklığında veya buzdolabında değil, derin dondurucuda saklanmasını öneriyorlar. Saklama ortamı ısısı, oda sıcaklığından, yani 21-25°;den buzdolabı sıcaklığına, yani yaklaşık 4°;ye düşürüldüğünde, bayatlama yavaşlamaz; hızlanır. Isı, 4°C;den -18°;ye düşürülünce ise, bayatlama çok yavaş olur. Ekmek, -18°;de görünür bir değişime uğramadan aylarca saklanabilir. Gerektiğinde ısıtılıp sofraya getirilir.
Bayat ekmeğin değerlendirilmesi
Bayat ekmeği değerlendirmenin en basit ve en bilinen yolu, köfteye katmaktır. Bir de fırında veya açıkta bekleterek kıtırlaştırdıktan sonra öğütüp galeta unu haline getirmek var. Galeta unu, köfte yaparken, ekmek yerine harca katılabilir.
Bayat ekmeği küp küp kesip fırında kıtırlaştırdıktan sonra çorbaların içine atmak da, bir başka değerlendirme yolu. Bu ekmek parçaları, baharatlı da olabilir. Şöyle: Küp küp kesilmiş bayat ekmek parçaları, tavada eritilmiş margarine, kuru nane, kırmızı toz biber ile birlikte katılır; hızlı hızlı karıştırılıp kıtırlaştırılır. Baharatlı yağı çekmiş bu kıtır ekmekler, derin dondurucuda saklanabilir; gerektiğinde çözdürülüp çorbalarda kullanılır.
Bayat ekmekten bir çok lezzetli yemek de yapılabilir. Bunlar, bayat ekmeğin ıslatılması veya kızartılması esasına dayanır. Dilim kayganası, tirit ve papara, bunların en duyulmuş olanlarıdır. Yöresel mutfaklar ile ilgilenen bir kimse, hiç zorlanmadan, bir çırpıda en az 20-30 çeşit bayat ekmek yemeği sayabilir.
Adapazarı’nın meşhur ıslama köftesi, bayat ekmeği değerlendirmenin bir harikasıdır. Köftenin adı, yanında verilen ıslatılmış bayat ekmek dilimlerinden gelir. Evde ıslama köfte yapılması istenirse, ekmekleri hazırlamanın yolu şudur: Bayat ekmek dilimlerine biraz yağ sürülür. Sonra bu dilimler arkalı önlü kızartılır. 1 et suyu tableti biraz sulandırılır. Buna 2 diş dövülmüş sarımsak eklenir. Sarımsaklı su bir taşım kaynatıldıktan sonra, ılıtılıp kızarmış ekmek dilimlerinin üzerine az miktarda gezdirilir.
İlla yumuşak ekmek istenirse, bayat ekmeği yumuşatmak da mümkün. Bayat ekmek dilimleri bir kevgire koyulur; kevgir, su dolu bir tencerenin üzerine oturtulup kapatılır. Su kaynadıkça, ekmeği nemlendirip yumuşatır. Zaten ekmek içinin tazeliği de, içerdiği sudan, yani nemden...
Bayat ekmeği, ne olursa olsun yemeyecekseniz, bari ıslatıp kuşlara, sokak hayvanlarına verin...
Fırından yeni çıkmış, el yakacak kadar sıcak, mis gibi kokan ekmek, hemen herkesin iştahını kabartır. Ama, sıcakken tüketilmez de soğursa, cazibesini kaybetmeye başlar. Önce o mis gibi ekmek kokusu kaybolur. Ekmeğin içindeki su kabuğa doğru yayıldığından, kabuğunun gevrekliği, içinin yumuşaklığı gider. Bu değişimin adı, bayatlamadır.
Katkı maddesi kullanılmadan yapılmış normal bir ekmek, tazeliğini en fazla 36 saat koruyabilir. Ama, soğuduğu için, teorik olarak bayat sayılmasa da, sıcak ekmek gibi rağbet görmez. Amerika Birleşik Devletleri’nde normal bir ekmek, 48 saat için pazarlanabilir, yani tüketicilerce kabul edilebilir sayılır.
Ancak dört gün beklemiş ekmek, tam olarak bayatlamış demektir.
Soğumuş ekmek, bayatlamış demek değil!
Ekmek israfını önlemek için, her şeyden önce soğuk ekmeği bayat kabul etmemek gerek. Orta derecede bayat ekmek, taze ekmekten daha az lezzetli olmasına rağmen, daha az besleyici değildir. Bazı insanlar, fırından çıktıktan sonra belli bir süre beklemiş ekmeğin, fırından yeni çıkmış ekmeğe göre, sindirim için daha uygun olduğunu kabul ederler.
Tüketebileceğiniz kadar ekmek alın!
Her gün aynı miktarda ekmek alma alışkanlığı yanlıştır. Bazı günler, yemek türüne göre, ekmek ihtiyacı daha az olabilir. Örneğin, makarna veya börek ile birlikte daha az ekmek tüketilir.
Ekmeği fırından yeni çıkmışken alıyorsanız, tazeliğin cazibesine kapılıp ihtiyacınızdan fazla almayın.
Ekmeğin uygun koşullarda saklanması
Uzmanlar, ekmeğin yeterince soğumasından sonra ambalajlanmasını ve oda sıcaklığında veya buzdolabında değil, derin dondurucuda saklanmasını öneriyorlar. Saklama ortamı ısısı, oda sıcaklığından, yani 21-25°;den buzdolabı sıcaklığına, yani yaklaşık 4°;ye düşürüldüğünde, bayatlama yavaşlamaz; hızlanır. Isı, 4°C;den -18°;ye düşürülünce ise, bayatlama çok yavaş olur. Ekmek, -18°;de görünür bir değişime uğramadan aylarca saklanabilir. Gerektiğinde ısıtılıp sofraya getirilir.
Bayat ekmeğin değerlendirilmesi
Bayat ekmeği değerlendirmenin en basit ve en bilinen yolu, köfteye katmaktır. Bir de fırında veya açıkta bekleterek kıtırlaştırdıktan sonra öğütüp galeta unu haline getirmek var. Galeta unu, köfte yaparken, ekmek yerine harca katılabilir.
Bayat ekmeği küp küp kesip fırında kıtırlaştırdıktan sonra çorbaların içine atmak da, bir başka değerlendirme yolu. Bu ekmek parçaları, baharatlı da olabilir. Şöyle: Küp küp kesilmiş bayat ekmek parçaları, tavada eritilmiş margarine, kuru nane, kırmızı toz biber ile birlikte katılır; hızlı hızlı karıştırılıp kıtırlaştırılır. Baharatlı yağı çekmiş bu kıtır ekmekler, derin dondurucuda saklanabilir; gerektiğinde çözdürülüp çorbalarda kullanılır.
Bayat ekmekten bir çok lezzetli yemek de yapılabilir. Bunlar, bayat ekmeğin ıslatılması veya kızartılması esasına dayanır. Dilim kayganası, tirit ve papara, bunların en duyulmuş olanlarıdır. Yöresel mutfaklar ile ilgilenen bir kimse, hiç zorlanmadan, bir çırpıda en az 20-30 çeşit bayat ekmek yemeği sayabilir.
Adapazarı’nın meşhur ıslama köftesi, bayat ekmeği değerlendirmenin bir harikasıdır. Köftenin adı, yanında verilen ıslatılmış bayat ekmek dilimlerinden gelir. Evde ıslama köfte yapılması istenirse, ekmekleri hazırlamanın yolu şudur: Bayat ekmek dilimlerine biraz yağ sürülür. Sonra bu dilimler arkalı önlü kızartılır. 1 et suyu tableti biraz sulandırılır. Buna 2 diş dövülmüş sarımsak eklenir. Sarımsaklı su bir taşım kaynatıldıktan sonra, ılıtılıp kızarmış ekmek dilimlerinin üzerine az miktarda gezdirilir.
İlla yumuşak ekmek istenirse, bayat ekmeği yumuşatmak da mümkün. Bayat ekmek dilimleri bir kevgire koyulur; kevgir, su dolu bir tencerenin üzerine oturtulup kapatılır. Su kaynadıkça, ekmeği nemlendirip yumuşatır. Zaten ekmek içinin tazeliği de, içerdiği sudan, yani nemden...
Bayat ekmeği, ne olursa olsun yemeyecekseniz, bari ıslatıp kuşlara, sokak hayvanlarına verin...
Son düzenleme: