Ferber'in püf noktaları için:
Bebek uyku eğitimi: Ferber'in püf noktaları
Kızım 1 yaşına girmek üzere, eski günler aklıma geldikçe şaşırıyorum. Doğumdan sonra kabus gibi geçen günler geçirdik. Çocuk sahibi olanlara tanıdık gelen ne varsa hatta daha fazlası bizim de başımızdan geçti. İlk günler 40’ının çıkmasını bekleyerek geçti. Ya sabır günleri :) Sonra ilk 3 ayın geçmesini bekledik. Sonra dişlerinin çıkmasını bekledik. Sanki ileriki bir tarihte her şey yoluna girecekmiş gibi. Derken beklemeyi beklememeyi öğrendik! Çünkü gördük ki doğumundan bu yana çile bülbülüm çile şeklinde geçiyor ve değişen bir şey yok! Bir iyi bir kötü, aşağı yukarı, sağa sola...gündüzleri 1 saat sallanmadan uyuyamama, emdikten sonra sadece 15 dakikalık bir memnuniyet, geri kalan süreleri de ağlamakla ve huysuzlukla geçen 5.5 ay. Her şeye alışılıyor tabii. Kocamla kabul edilmiş bir çaresizlik içerisinde biz de sürüklenip gittik, ta ki ikimizin de pilinin bittiği ana kadar. Ağlatma eğitimi serüvenimiz talihsiz bir şekilde Ferber’siz başladı ama Ferber’in yoluna hızlıca girdik ve ikimiz de bebeğimiz için şimdiye kadar yaptığımız en şey olduğunu düşünüyoruz. Sadece bebeğe değil bize de çok yaradı. Ben şahsen yorgun argın sümsük halimden çıkıp kızıma daha çok ilgi gösterebilir hale geldim. Ama asıl değişim kızımda oldu. Tüm gün huysuzlanıp duran bebek gitti, yerine suratında gülücükler açan mutlu bir bebek geldi. Tabii bazen öyle günler oluyor, tekrar eski günlerdeki gibi hırçın ve zapt edilemez oluyor. İşte o zaman eski zor günler aklıma geliyor. Suratımda bir tebessümle bakıyorum ve şaşırıyorum.
Şimdi gelgelelim biz ne yaptık? Açıkçası uyku eğitimi için 4 hafta boyunca bu işte profesyonel bir kişiyle çalıştık. Tabiri caizse 1000 kusur bebeği eğitmiş, daha bebek gak demeden ne istediğini anlayan, bebeğe fısıldayan bir bebek hemşiresi kendisi. Aslında 4 haftaya gerek yoktu ama işi garantiye almak istedik, bir de bizi o kadar rahatlattı ki keşke mümkün olsaydı da hiç ayrılmasaydı yanımızdan :) Neyse herkes Valerie ile çalışma fırsatına erişemeyebilir ama ilgilenirseniz telefondan destek verdiği paketlerden satın alabilirsiniz.
Hayatımı Valerie’den önce ve Valerie’den sonra diye ikiye ayırırsak, Valerie’den önceye hatta hamilelik zamanlarına geri gidersek, o zamanlar “bebek liberalizmi”ne inanıyordum. Bebek ne zaman acıkırsa o zaman yiyecek, ne zaman uykusu gelirse o zaman uyuyacak. Her şey bebeğin kontrolünde, bebeğin yönlendirmesiyle gidecek. Bebeğini mağarada yetiştiren arkaik çağ kadını benim için olabilecek en ‘organik’ annelerden biri olduğu için, başım sıkışınca gözümü şöyle bir kapayıp onu hayal etmeyi bile düşünmüştüm (hayal ettiğim de çok oldu). ‘Attachment parenting’ (Türkçesi ne acaba, bağlılık ebeveynliği?!) yapacağımı zannetmiştim. Ama bir taraftan da arkadaşların önerdiği Gina Ford kitapları sayesinde de riskimi kontrol altında tutmaya çalışıyordum. İşte böyle bir kafadan gelip en ‘zalim’ kafaya girdim. Haliyle Richard Ferber kesinlikle olmaz dediğim isimler arasındaydı. Yani, yumuşak uyku eğitimi metodları varken niye gidip zalimce bebeğimi ağlatayım diyordum. O metodlar bir işe yaramayınca Ferber’in kucağına düştüm tabii!
Peki kim bu Dr. Richard Ferber*? Halk arasında ağlatma metodu olarak bilinen uyku eğitimini bizlerle tanıştıran kişi. Duyduğuma göre Afrika’nın bir takım köylerinde ya da Orta Asya’da ağlatarak bebekleri uykuya alıştırma yöntemleri kullanılıyor. Köydeki bu anneler için Ferber çok da ilginç gelmeyecektir ama şehirli biz garipler için Ferber’in kitabı bence elzem niteliğinde bilgiler içeriyor. Uyku eğitimi vermek isteyip de kitabı okuyacak vakti olmayanlar için kitaptan aklımda kalanları ve tecrübelerimi sizinle paylaşmak istedim.
Öncelikle eğitim vermeye hazırsanız, gelişigüzel bu işe başlamak, maça 0-1 girmek gibi bir şey. Sonuçta ağlatmanın nesi karışık, bebeği koyacağım ve ağlamasına bırakacağım diye düşünebilirsiniz. Ama işin aslı öyle değil. Önerim önce bu işe kendini adamış bu doktorun dediklerine kulak vermeniz. Ben kalıp gibi Ferber’i uygulayamam diyor olabilirsiniz. Sonuçta her aile bebeği farklı şekillerde uykuya yatırıyor. Ferber uykuyla ilgili çok güzel bilgiler veriyor ve kendi sistemini anlatıyor. Siz de buna bakarak kendi yatırma şeklinize adapte edebilirsiniz.
Neden uyku eğitimi?
Ferber’e göre iyi uyku uyumak bebeklerin gelişimi açısından çok önemli çünkü bebekler gelişimlerinin büyük bir kısmını uykuda tamamlıyorlar. Özellikle gece uykuları bölük pürçük olmuş bebekler, ya da gündüz uykularını kaliteli bir şekilde alamayan bebeklerin gelişimleri eksik kalıyor. Bu yüzden bebeğine iyi uyku uyumayı göstermeyen anne-babaları çocuklarını uykudan mahrum etmekle suçluyor diyebiliriz.
“Bebeğiniz keskin bir bıçakla oynamak isteseydi, her ne kadar çok ağlasa da ona o bıçağı vermezdiniz ve bunun için de kendinizi suçlu hissetmez ya da bebeğinizde psikolojik tahribata yol açtığınızı düşünmezdiniz. Kötü uyku alışkanlıkları da bebeğiniz için zararlıdır ve bunu düzeltmek sizin görevinizdir”
Peki iyi uyku ne demek?
Ferber oturup araştırmış ve bu aşağıdaki tablodaki saatlere ulaşmış.
(Yaşlara göre çocukların uyku saatleri ve gündüz uyumaları gereken uyku sayısı)
Kaynak: Richard, F. (2006). How to solve your child's sleep problems. London: Vermilion
Bu saatler Ferber’in yaptığı araştırmaların sonucunda ortaya çıkmış. Benim kızım 13 saat değil de 12 saat uyuyor diyorsanız imdat diyecek bir durum yok. Her şeyde olduğu gibi artısıyla eksisiyle düşünmek lazım. Bir de bebeğinizi iyi irdelemeniz lazım.
Bir de kaliteli uyku var. O da bebeğin dışarıdan fazla uyarı almadığı sakin bir alanda ve rahat bir şekilde uyuyabilmesi. Yani yatağında yatırmaktan bahsediyor. Arabada ana kucağında ya da sokaktaki uykularda bebek tam dinlenemeyebiliyor. Eğer gündüz uykusunun büyük bir kısmını evde aldıysa bazen dışarıda da uymasında bir sakınca yok bence.
Eğer bebeğiniz uykusunu iyi alıyorsa ve gün içerisinde mutlu mesut ise olayı çözmüşsünüz demektir. Ben şahsen bu şanslı grupta hiç olamadım, ta ki uyku eğitimi verene kadar.
Ferber’in kitabının bir diğer güzelliği de uykuyla ilgili detaylı bilgi vermesi. Uyku döngülerinden (sleep cycles) bahsediyor (bkz. Aşağıdaki tablo). Mesela ilginç bir şekilde akşam 20.30-23.30 arası derin uyku döngüsü var. 23.30’dan sabaha karşı 5.30’a kadar ise hafif uyku döngüsü devreye giriyor. Bizde bazen 23’den sonra uyanma eğilimi olurdu. Nedenini öğrenmiş olduk. Bir de eğer bebeğiniz sabaha karşı mesela saat 6’da kalkıyorsa bir daha geri yatması çok zor olacağı için ağlatma tarzı eğitimlerin denenmemesi gerekli. 6’da kalkıyorsa günlük rutininize o saatte başlamanızı öneriyor. Rutin oturmaya başladığında bebeğiniz de daha geç kalkmaya başlayacak.
Kaynak: Richard, F. (2006). How to solve your child's sleep problems. London: Vermilion
En önemli başka bir başlığa geldik, günlük rutininizin olması. Eğer rutin uyguladığınız bir sistem ya da gelişigüzel de olsa saatli bi programınız yoksa bu metodu denemeden önce rutin program oluşturmaya çalışın çünkü bebeğinizin sabah kalkış saati akşam yatırdığınız saat kadar önemli. Ya da gün içerisinde hangi zamanda ve kaçar saat uyduğu da aynı etkiye sahip. Halk arasında şöyle bir inanış var. Öğleden sonra uyutmayayım da akşam güzel uyusun. Mantıklı tarafı gece uykusuna yakın zamanda bebeği uyutmamak. Ama mantıksız tarafı da eğer bebeğin gerçekten uykuya ihtiyacı varsa ve uyutmadıysanız, o zaman da uyku direnciyle karşılaşma olasılığı çıkıyor. Ya da Ferber’in deyimiyle uyku fazı ileri kaçıyor. Sabah 7’de kalkacağına 9’da anca kalkıyor. Geç kalktığı için gün içerisinde her şey de ileri kayıyor. Bir gün 7’de diğer gün 9’da kalkmaya alışan bebeğin biyolojik saati şaşırdığı için pek faydalı olamıyor. Kısaca eğer bebeğiniz sabaha karşı kalkıyorsa güne başlayın. Eğer kalkması gereken saatte kalkmıyorsa da kaldırın. Eğitimin sırlarından birisi bu.
Diyelim iyi bir rutin oluşturdunuz, akşam yatırmadan önce de çok iyi bir şekilde emziriyorsunuz/yediriyorsunuz ama hala geceleri kalkıyor. Bebeğiniz eğer 3-4 ayının üzerindeyse büyük ihtimalle alışkanlıktan kalkıyordur. Bu alışkanlığı uyku eğitimi ile rahatlıkla kırabilirsiniz.
Ferber’e dönecek olursak bebeğinize verebileceğiniz en güzel hediyelerden birisi ona kendi kendisine uykuya dalabileceğini öğretmek. Yoksa o hep sizin onu uykuya yatırmanızı bekliyor olacak. Benim için fark etmez, yatırırım diyor olabilirsiniz ama ilerleyen günlerde bazı sorunlar ortaya çıkabiliyor. Mesela bir gün becerip diğer gün afallayabiliyorsunuz ya da hep aynı şekilde, örneğin memede ya da sallayarak, yatırmak zorunda kalıyorsunuz. Eğer bu şekilde mutluysanız sorun yok demektir. Sorun yatırma taktiklerinizin işe yaramadığı ya da sizi zorlamaya başladığı vakit birden ortaya çıkıveriyor.
Önünüzde iki seçenek var:
Bu şekilde ilerlemek –eğer bu bebeğiniz ve sizin için sorun teşkil etmiyorsa harika bir seçenek
Yeni yöntemler denemek –işte burada Ferber metodu (ya da size uygun gelen başka bir metod) gündeme geliyor.
UYKU PROBLEMLERININ BAŞLANGICI
Bebeğiniz onu uyutmak için yaptığınız şeyi, örneğin sallamak, emzirerek uyutmak vs gibi, uyku ile özdeşleştirdiği için her seferinde sizden aynı şeyi bekliyor olacak. Yapmadığınızda ya da eksik yaptığınızda da problemler doğacaktır. Tabii Ferber’e göre bu iş bu kadarla da kalmıyor. İleriki zamanlarda bebeğinizin sizden istedikleri de artabiliyor. Örneğin, gece kalktığında memede hemen geri uyuyan bebeğiniz bir de bakmışsınız geri yatmak istemeyebiliyor ya da sallanarak bir saatte uyurken o gün canı iki saat sallanmak isteyebiliyor. Bir de siz farkında olmadan başka uyku sinyalleri yaratabiliyorsunuz. Mesela, normalde gece kalktığında memede geri yatan bir bebeğe o gün meme değil de diyelim önce su verdiniz. Bebeğiniz bir sonraki gece de su isteyebiliyor. Siz bundan habersiz meme verdiğinizde ve su vermediğinizde hata yapmış oluyorsunuz. Bebeğiniz bunun gibi siz farkında olmadan herhangi başka bir şeyle uyku ilişkisi yaratabiliyor. Bebeğinizin kurduğu bu uyku sinyal ve ilişkilerini iyi takip etmeniz ve tehlikeli olanlarını, yani her yerde kolaylıkla tekrar edemeyeceklerinizi elemeniz lazım.
Ferber'in uyku metodu nedir?
İşte en can alıcı noktaya geldik. Bu uyku sinyallerini nasıl ortadan kaldırabiliriz? Ferber ağlatarak yapıyor. Adını ağlatma metodu dememiş. Asıl adı ‘Progressive-Waiting Approach’ (Gittikçe ilerleyen bekleme metodu).
Ferber bebekleri belli zaman aralıklarında ağlatıyor. Bunu da yine araştırmalarına dayanarak bir çizelgeye bağlamış ve bir takım koşullar koymuş. Bu çizelgeye göre bebeğinize iyi geceler dileyip onu yatağına bıraktıktan sonra uyuyana kadar belli zaman aralıkları ile onu ziyaret ediyorsunuz. İlk başta bu 3 dakika ise bir sonraki sefer 5 dakika gibi. İçeri girdiğinizde ise bebeğinizin dikkatini çok dağıtmadan, kısa ve net bir şekilde onu avutup sonra tekrar dışarı çıkıyorsunuz. Avutma işlemi tamamen size kalmış, ister kucağınıza alıp pış pışlayın, ister hiçbir şey yapmadan yanında bekleyin.
Kaynak: Richard, F. (2006). How to solve your child's sleep problems. London: Vermilion
Önemli olan bebeğinizin sizin geri geldiğinizi fark edebilmesi. Eğer fiziksel temasta bulunacaksanız bunun kısa ve bebeğinizi alarma geçirmeyecek şekilde olmasına dikkat etmelisiniz. Mesela odaya girip onunla konuşmaya başlamak yapılmaması gereken şeylerden birisi çünkü bebeğinizin sol beyni çalışmaya başlıyor ve sempatik sinir sistemi devreye giriyor. Yani bebeğiniz gevşemek yerine pür dikkat kesilip ayılmaya başlıyor. Ya da kucağınıza alıp dalana kadar kucağınızda sallamak gibi faaliyetler verdiğiniz eğitimi bambaşka yerlere çekebilir. Eğitimin başlarında en kritik şeylerden birisi odayı girip nasıl müdahale ettiğiniz. Önerim içeri girip gerekirse bebeğinizi kucağınıza alıp biz buradayız mesajını verip odadan bir an önce çıkmanız. Geri bıraktığınızda bebeğinizin çok ağlamasına hazırlıklı olun! İlk başlarda bana en zor gelen şey ağlatmanın dışında bir de odaya girip müdahale etmekti. Biz Ferber'in çizelgesini bir süre sonra kendimize göre adapte ettik. Odaya girme süresini iyice kısalttık. Mesela yatağına koyduktan hemen sonra ağlıyorsa hemen odasına girip müdahale etmeye başladık. İlk 5 dakika kuralı geliştirdik. Daha tam meme/mamadan hevesini alamadığı ya da kucakta biraz daha sevgi almak istediği zamanlarda hemen içeri girip istediği neyse bulup vakit kaybetmeden geri yatırıyorduk. Gözümüzün içine baka baka yatağına geri dönüyordu. Yatağına gideceğini biliyor ve kendini son kez yatağa hazırlıyordu.
Ferber metodunun başarıya ulaşması genellikle 3 gün ile 1 hafta arasında değişiyor. Başarı oranları bebeğinizin yaşıyla doğru orantılı. Yaş ilerledikçe bebeğinizin uyku sinyallerine olan bağımlılığı da artacağı için bunlardan kopması da daha fazla zaman alabiliyor.
Peki uyku eğitimi şart mı?
Bana sorarsanız tabii ki de hayır. Bazı anne babalar bebeklerinin uyku düzeninde ya da düzensizliğinde yeni bir hayat kurabiliyorlar. Gece bir iki kere kalkması sorun teşkil etmiyor. Eğer bebeğiniz uyuması gereken saatleri uyuyorsa (bknz yukarıdaki tablo) ve siz de hayatınızdan memnunsanız bu yazıyı burada bitirebilirsiniz :)
Ne zaman bu metodu uygulayabiliriz?
Şimdi gelelim bu metodu ne zaman uygulayabileceğize. Eğitime başlamadan önce bir takım koşulları yerine getirmeniz gerekiyor. Bence en önemli olanlarını aşağıda sıralıyorum. Bir ek not olarak, uyku eğitimi vermeyi planlıyorsanız önce bebeğinizin programını iyi bilmenizi öneririm. Aşağı yukarı üç ayın sonunda çoğu anne bebeklerinin ne zaman acıkıp ne zaman uykusu geldiğini genelde iyi bilirler. Siz istisnai bir durumda iseniz önerim bebeğinize önce güzel bir rutin oluşturmanız, ardından da uyku eğitimini denemeniz. Ben rutin bir programın mucizeler yarattığını gördüğüm için önerim katı bir rutinden yana. Katı rutinle kastım her gün aynı saatte (tabii 15 dakika artısıyla eksisiyle) yemek ve uyku saatlerinin ayarlanması. Gece kalkılmışsa dahi özellikle her gün aynı saatle güne başlamak bebeğin biyolojik saatini resetliyor. Bu da uyku ve yemek saatlerinin düzene girmesi için en güzel ve basit çözümlerden bir tanesi. Bebeğiniz gün boyunca aynı düzeni aramaya başlıyor.
Bebeğiniz zaten her gün belli bir planda yatmaya başlayınca, örneğin akşam 19.30’da gece uykusu gibi, diğer günler de bu saatte yatmaya hazır olacak. Bir gün saat 19’da diğer gün 20’de yatan bebeğe göre korsan bayraklarını daha rahat indirecektir. Açıkçası ben bu şekilde bir rutine çok erken başlamıştım. Saat sabah 7’de ne olursa olsun kalkıyor akşam da 7.30’da yatırıyordum. Benim asıl sıkıntım gündüz uyku düzenini oluşturmak olmuştu. Onda da genelde yemeklerden sonra 1.5-2 saat sonrasını bekleyip gözlem yapıyordum. Uyku eğitiminden sonra gündüz uykularını da hep aynı saatlerde yapmaya, yani tutarlı olmaya başlayınca tüm sorunları çözmüş olduk ve gün içerisinde acaip mutlu yeni bir bebekle karşılaştık!
Ferber’e başlamadan önce, püf noktaları:
Başlamadan önce eşinizin desteğini mutlaka alın. Annelere önerim, mümkünse evden çıkın ya da uzak bir odaya kendinizi kapatın. Bebeğine ve yaşına bağlı olarak ilk denemeler bir kaç saati bulabiliyor. Eşinizin desteği bu anlamda çok önemli.
Bebeğiniz kesinlikle iyi beslenmiş olmalı. Gece kalktığında acıktığı için kalkmıyor olması lazım. Bu yüzden iyi beslendiğini düşündüğünüz bir gün deneme yapın. Emziren anneler bebeklerini döndüre döndüre, mama veren anneler ise son yemeğini belki her zamankinden biraz daha fazla koyabilirler.
Bebeğinizin yatma saatinden erken bu metoda başlamayın. Mümkünse 15-30 dakika geç başlayın.
Bebeğinizin sabah nerede uyanmasını istiyorsanız orada uykuya yatırın. Bu madde önemli çünkü etraftan duyuyorum, kucağında bebeğini ağlatanlar var. Bu bence gereksiz bir eğitim olur çünkü bebeğiniz hem kendi kendine uykuya yatmayı öğrenmeli hem de gece hafif uykusundan uyandığında yerini yadırgamadan geri yatabilmeli. Her zaman uyuduğunuz yatağınızı düşünün. Gece bir de bakmışsınız salonda yerde yatıyorsunuz. Ne tepki verirdiniz?! Bebeğiniz için de aynı şey söz konusu.
Ferber’in verdiği zaman aralıkları size çok uzun geliyorsa kendinize uygun olan aralıklarla müdahale edebilirsiniz.
Daha önce de belirttiğim gibi, bu metodu en geç sabahın 6’sına kadar tekrarlayabilirsiniz. Eğer bebeğiniz 6’da kalktıysa günlük rutininize başlayın. Akşam yine aynı saatte (daha geç değil) yatıracaksınız.
Yine önemli bir ayrıntı, ben bu metodu gece uykusu için denemenizi öneririm. Ertesi gün ise aynı şekilde gündüz uykusu için metoda devam edin. Gece bu metodu uygulayıp, gündüz eski sistem devam edildiğinde maalesef işe yaramıyor. Gündüz bu metodu denerken önemli bir nokta var, o da eğer bebeğiniz 30 dakika içinde uykuya yatmıyorsa, onu daha fazla ağlatmadan uyku eğitimini bitirin. O gün başka bir saatte uyutmaya çalışın (ferber ile). Ferber akşam 16’dan sonra gündüz uykusuna yatırmanızi önermiyor. Bence de 17'den sonra uzun uykuya yatırmayın. Yarım saatlik tilki uykusu olabilir ama fazlası gece uykusuna etki ediyor.
Gece az uyudu, gündüz telafi edeyim vs gibi düşüncelere girmeyin çünkü uyku gece ve gündüz bir bütün olarak işliyor. Gündüz uykusunu telafi ederek, bu sefer de geceden çalıyorsunuz. Bir de rutinini bozduğunuz için otomatikman her gün aynı saatte uykusu gelme ihtimalini ortadan kaldırıyorsunuz.
Bebeğiniz diş çıkartırken ya da büyüme ataklarında (yeni yürümeye başladığında heyecandan vs.) gece uykuları kaçabilir. Valerie ile uyguladığımız 3 gün kuralı bize çok yardımcı olmuştu. 3 gün boyunca Ferber’i unutup eski günlere geri dönmüştük. Memede uyutmalar, saatlerce sallamalar vs. Üç gün sonunda bunu bırakmanız gerekiyor ama malesef ki kolay olmuyor. Bebeğiniz eğitimli olmasına rağmen tekrar bir eğitim güncellemesi yapılması gerekebilir. 3 günden de fazla yapılabilir ama geri dönüş daha da zor oluyor.
Seyahatte uyku düzeni
Ferber seyahat edeceklere de önerilerde bulunmuş.
Avrupaya seyahat edecekler: Normalde akşam 19’da yatırıyorsanız, orada da akşam 19 olmasını bekleyin. Bekleyemiyorsanız ne kadar geç o kadar iyi. Birkaç gün boyunca sabahları daha erken kalkmanız gerekebilir. 3 gün içerisinde bebeğiniz eski düzenine girecek deniyor.
Amerikaya seyahat edecekler: Ferber’e göre çocuklar zaman farkına ebeveynlerine göre daha kolay adapte oluyorlar. Çocuğunuzun uykusu yokken zorla uyutamazsınız ama uykusu varken zorla ayakta tutabilirsiniz (Ferber’e her şey kolay). Eğer ‘yanlış’ zamanlarda uyuyorsa kaldırın ki ‘doğru’ zamanlarda uykusu gelsin. Çabucak eski düzenine dönecek.
Bizim Amerika maceramız bu kadar kolay olmadı tabii! Gittiğimiz yerdeki yatağını yadırgadı ve alışması 1 hafta sürdü. Şansa tam alıştı, başka bir yere geçtik! Derken anca 3 hafta sonunda eski düzenimize dönebildik. Bir de uçakta memede uyutmuştum. Sonrasında da o şekilde birkaç defa uyuttum ve bu da kaçınılmaz sonun başlangıcı oldu. Ferber’i tekrar etmek zorunda kaldık. Sonuçta eğitimli olduğu için çok daha kısa bir ağlamayla memede uyku alışkanlığını kırdık ama yine de bize iyi bir ders oldu. Bebekler çok kolay eski alışkanlıklarına dönebiliyorlarmış!