- 1 Mart 2008
- 2.988
- 19
- 683
Bizler salebi bir içecek adı olarak bilsek de aslında Orchis, Ophyrs, Serapias, Barlia, Dactylorhiza gibi yabani orkide çiçeklerinin soğanlarına verilen bir isimdir SALEP. Halk arasında çayırotu ya da çam çiçeği olarak da bilinir. 8. yüzyıl dönemlerinde şarap ve diğer alkollü içecekler yasaklanmış, onların yerini boza, şıra ve salep almıştır. Tabi Türklerle birlikte Arap ve Perslerin de bu bitkiyi tanıması çok eski dönemlere dayanmaktadır. Özellikle kış aylarında içimi tercih edilen salebin Avrupalılarca bilinmesi ise ancak 15. yüzyılda mümkün olabilmiştir. Tarihçilere göre, Ortadoğu`ya özgü bir içecek olan salep, kahvenin yaygınlaşmasından önce Avrupa`da, özellikle de İngiltere`de "salep dükkânları"nda satılır, tereyağlı ekmekle birlikte servis yapılırdı. Ancak, kahvenin yaygınlaşmasıyla bu gelenek zamanla yok olmuştur.
Iran ve bazı Güney Avrupa ülkelerinde çok az miktarda bulunan salep, aslen Türkiye’de yetişir. Ülkemizde özellikle Güney Anadolu (Muğla, Antalya, Silifke), Güneydoğu Anadolu (Kahramanmaraş, Adıyaman, Malatya), Doğu Anadolu (Van, Muş, Bitlis) ve Kuzey Anadolu (Kastamonu) bölgelerinde görülür. Cephalanthera kotschyana ve Dactylorhiza osmanica (Osmaniye orkidesi) gibi türler sadece ülkemizde yetişmektedir. Beyazdan mora kadar değişen bir renk yelpazesine sahip orkidelerin `salep otu` ya da afrodizyak etkisi nedeniyle halk arasında `güç otu` olarak da tanımlanmaktadır.
Salep orkidelerinin değişik bir yapısı vardır. Toprağın altındaki kök, yan yana, yumurta biçiminde iki yumrudan oluşmaktadır. Bu yumrulardan biri büyük biri küçüktür, bunlardan daha iri olanı bitkiyi beslemektedir. Küçük olan yumru ise bir sonraki yıl bitkiyi besleyecek olan yumrudur. Her ne kadar iki yumrudan da salep elde edilse de bitkinin soyunu tüketmemek için sadece yan yumru toplanır. Toplanan yumrular suyla yıkanarak temizlenir, su ya da sütle kaynatılır, ardından açık havada kurutulur. Bundan sonra dövülerek elde edilen toz, kullanıma hazır salep’tir. Salebin bileşiminde nişasta, şeker, yapışkan özelliği olan musilaj ve bazı azotlu maddeler bulunmaktadır.
Su veya sütle birlikte hazırlanıldığında şişme özelliği gösteren salep, dondurmanın hammaddesi olarak da kullanılmaktadır. Maraş Dondurması, başlangıçta şeker/bal ve sütle yapılan bir çeşit dondurmaya, salebin katılmasıyla ortaya çıkmıştır. Salep, dondurma yapımında Türkiye’de ilk defa Kahraman Maraş’ta kullanılmıştır.
Sağlımız üzerindeki faydaları yüzyıllardır bilinen salep; ishal, mide-bağırsak iltihaplanmaları, bronşit ve öksürüğe karşı kullanılmaktadır. Ayrıca kuvvet verici ve besleyici özelliği de vardır (Eski gemiciler bu nedenle, uzun seferlere çıktıklarında yanlarına mutlaka salep de alırmış, kumanyaları azaldığında günlük 2 litre suyla birlikte 30 gr toz saleple günlük enerjilerini sağlarlarmış). Salepten bu şekillerde yararlanılabilmesi için bir takım işlemlerden geçirilmesi gerekmektedir. Salebin halk arasında yapışkan olarak bilinen müsilaj özelliğinin, sağlık açısından çok sayıda faydası vardır, salep müsilaj özelliği sayesinde dokular üzerinde yumuşatıcı etki yapar, bir nevi dokunun üzerinde geçici bir katman oluşturarak, korur ve rahatlık verir. Bu nedenle özellikle öksürük tedavisinde oldukça etkili olduğu görülmektedir. Özellikle mide rahatsızlıklarında etkili olan salep, hazmı kolaylaştırarak midenin rahatlamasını sağlıyor. Bunun yanı sıra tarçınla birlikte tüketiminde ise özellikle üst solunum yollarında oldukça etkilidir.
Bir kilo salep elde etmek için 1000–4000 çiçek yumru gerekmektedir. Ülkemizde yıllık neredeyse 45 ton salep üretilmektedir ki bu da yaklaşık 45–180 milyon yumru demek oluyor.
Salep türlerinin tamamen tükenmemesi için üretim ve ticaretinin denetim altına alınması gerekmektedir. Aslında insanların bu konuya olan duyarlılığını arttırılması gereklidir. Bilinçsiz toplanması salep orkide türlerinin hızla yok olmasına neden olmaktadır.:1rolleyes:
Iran ve bazı Güney Avrupa ülkelerinde çok az miktarda bulunan salep, aslen Türkiye’de yetişir. Ülkemizde özellikle Güney Anadolu (Muğla, Antalya, Silifke), Güneydoğu Anadolu (Kahramanmaraş, Adıyaman, Malatya), Doğu Anadolu (Van, Muş, Bitlis) ve Kuzey Anadolu (Kastamonu) bölgelerinde görülür. Cephalanthera kotschyana ve Dactylorhiza osmanica (Osmaniye orkidesi) gibi türler sadece ülkemizde yetişmektedir. Beyazdan mora kadar değişen bir renk yelpazesine sahip orkidelerin `salep otu` ya da afrodizyak etkisi nedeniyle halk arasında `güç otu` olarak da tanımlanmaktadır.
Salep orkidelerinin değişik bir yapısı vardır. Toprağın altındaki kök, yan yana, yumurta biçiminde iki yumrudan oluşmaktadır. Bu yumrulardan biri büyük biri küçüktür, bunlardan daha iri olanı bitkiyi beslemektedir. Küçük olan yumru ise bir sonraki yıl bitkiyi besleyecek olan yumrudur. Her ne kadar iki yumrudan da salep elde edilse de bitkinin soyunu tüketmemek için sadece yan yumru toplanır. Toplanan yumrular suyla yıkanarak temizlenir, su ya da sütle kaynatılır, ardından açık havada kurutulur. Bundan sonra dövülerek elde edilen toz, kullanıma hazır salep’tir. Salebin bileşiminde nişasta, şeker, yapışkan özelliği olan musilaj ve bazı azotlu maddeler bulunmaktadır.
Su veya sütle birlikte hazırlanıldığında şişme özelliği gösteren salep, dondurmanın hammaddesi olarak da kullanılmaktadır. Maraş Dondurması, başlangıçta şeker/bal ve sütle yapılan bir çeşit dondurmaya, salebin katılmasıyla ortaya çıkmıştır. Salep, dondurma yapımında Türkiye’de ilk defa Kahraman Maraş’ta kullanılmıştır.
Sağlımız üzerindeki faydaları yüzyıllardır bilinen salep; ishal, mide-bağırsak iltihaplanmaları, bronşit ve öksürüğe karşı kullanılmaktadır. Ayrıca kuvvet verici ve besleyici özelliği de vardır (Eski gemiciler bu nedenle, uzun seferlere çıktıklarında yanlarına mutlaka salep de alırmış, kumanyaları azaldığında günlük 2 litre suyla birlikte 30 gr toz saleple günlük enerjilerini sağlarlarmış). Salepten bu şekillerde yararlanılabilmesi için bir takım işlemlerden geçirilmesi gerekmektedir. Salebin halk arasında yapışkan olarak bilinen müsilaj özelliğinin, sağlık açısından çok sayıda faydası vardır, salep müsilaj özelliği sayesinde dokular üzerinde yumuşatıcı etki yapar, bir nevi dokunun üzerinde geçici bir katman oluşturarak, korur ve rahatlık verir. Bu nedenle özellikle öksürük tedavisinde oldukça etkili olduğu görülmektedir. Özellikle mide rahatsızlıklarında etkili olan salep, hazmı kolaylaştırarak midenin rahatlamasını sağlıyor. Bunun yanı sıra tarçınla birlikte tüketiminde ise özellikle üst solunum yollarında oldukça etkilidir.
Bir kilo salep elde etmek için 1000–4000 çiçek yumru gerekmektedir. Ülkemizde yıllık neredeyse 45 ton salep üretilmektedir ki bu da yaklaşık 45–180 milyon yumru demek oluyor.
Salep türlerinin tamamen tükenmemesi için üretim ve ticaretinin denetim altına alınması gerekmektedir. Aslında insanların bu konuya olan duyarlılığını arttırılması gereklidir. Bilinçsiz toplanması salep orkide türlerinin hızla yok olmasına neden olmaktadır.:1rolleyes: