FiKRET MUALLA
(Ressam)
Annesi dogacak bebegini kiz bekledigi icin
adini daha dogmadan koydu:
"Mualla!"
Kiz ismiydi;
cunku annesi bebegi kiz bekliyordu.
Erkek dogunca cok sasirdi;
ama ismini degistirmedi;
fakat bir ad daha ekledi:
Fikret ...
Fikret Mualla...
Annesi, kiz bebegi gibi buyuttu onu;
hep kiz elbiseleri giydirdi; sacini uzatti.
Fikret Mualla belki de bu yetistirilme tarzi nedeniyle,
hayati boyunca hicbir kadinla birlikte olmadi.
Olamadi.
Ama escinsel de degildi.
Platonik aski, uzaktan akrabasi soprano Semiha Berksoy’du.
Semiha Berksoy’un Nazim Hikmet’e olan askini hep kiskandi;
ama hic sorun cikarmadi.
Ucu, dostluk iliskisi yuruttuler yillarca.
Fenerbahce futbol takiminin sol acigi
Hikmet (Topuzer) dayisiydi;
ona hayrandi.
Onun gibi futbol oynamak istiyordu.
Ve bir gun futbol aski topal kalmasina neden oldu.
Mahalle macinda ayagini kirdi.
Kaynatabilmek icin alciya aldilar.
Yil 1915’ti;
daha henuz 12 yasinda,
Saint Joseph’te ogrenciydi.
Ayagi alcidan topal olarak cikti.
Artik futbol oynayamiyordu.
Seyirciydi.
Bos zamanlarinda solugu evlerinin biraz otesindeki
Fenerbahce’nin mac yaptigi
Kusdili Cayiri’nda aliyordu.
Annesi oldukten sonra hayati boyunca
hep yalnizdi zaten;
tek basinaligi kendi tercihiydi kuskusuz.
Annesi Emine Nevser Hanim’i kaybettiginde
15 yasindaydi.
Bu ansizin gelen olumden hep kendini sorumlu tuttu.
Birinci Dunya Savasi’nin son yilinda
tum Avrupa’yi etkileyen Ýspanyol nezlesine,
evde ilk kendisi yakalanmisti cunku.
Annesine kendisinin gecirdigine inandi
hayati boyunca.
Annesi yasaminin en guclu figuruydu...
Yasami boyunca kaybetme korkusuyla yasadi.
Annesi ve ardindan iki ay sonra babaannesini
kaybetmisti.
Babasi Duyunu Umumiye ikinci muduru
Mehmet Ekrem’in, eve uvey anne getirmesi uzerine,
"Babami da kaybedecegim" korkusuyla
cildirip kadini dovmustu.
Kadinin kacmasi sonucu babasi,
-oglu tepki gostermez diye-
bu kez akrabadan Behice Hanim’la evlenmis,
ancak Fikret Mualla benzer tepkiyi yine gostermisti.
Babasi muhendis olsun diye Zurih’e gondermis,
o ressam olmak icin Berlin Guzel Sanatlar Enstitusu’nu
tercih etmisti.
Yasami boyunca hep terk edilecegini dusunerek
yasayacak ve bu nedenle iliskilerinde
hep acimasiz olacakti...
Resimlerinin ozuydu izlenimcilik.
Sokaktaki, barlardaki, kahvelerdeki insanlari;
manavlari, dansozleri, fahiseleri, muzisyenleri,
ellerinde balonla yuruyen cocuklari izlemis ve
onlari tuvallere gecirmisti.
Dusuncelerle mesgulken birden titremeye basladi;
sinirlenmisti.
Cunku aklina evde biraktigi guaj tupleri gelmisti;
hemen eve gitmeliydi yoksa guaj tupleri kuruyabilirdi. ..
Guas tupleriyle ilk kez Zurih’i terk edip
geldigi Berlin’de tanismisti.
Alkolle Almanya’da tanisti.
Alkolik oldu.
Akil hastanesine de ilk bu sehirde,
Berlin’de yatirildi.
Yil 1928’di.
Sonra Paris’e gecti.
Parasizlik canina tak edince Turkiye’ye dondu.
Ayvalik ortaokuluna, resim ogretmeni olarak atandi.
Gitmedi.
Yasami kendisine cok benzeyen
(delilik-alkol- sefil yasam-sanatcilik)
yazar-sair "Schiller"in kitabini yazdi.
1934’te Ýstanbul’da ilk kisisel sergisini acti.
Umdugu ilgiyi goremedi.
Sinirleri bozuldu.
iki yil sonra
Bakirkoy Akil Hastanesi’ne yatirildi;
oda komsusu Neyzen Tevfik’ti.
1937 sonunda, polisler tarafindan
elleri baglanmis halde kendisine kefil olan
Salah Cimcoz’un evine goturulup teslim edildi.
Bu olayi aklindan hic cikaramadi ve
yasami boyunca, "Bir gun polislerin gelip
akil hastanesine goturecegi" korkusuyla yasadi.
Salah Cimcoz’un evinde uc hafta kaldi;
cocuklarina resim calistirdi.
Bu cocuklardan biri ileride
Cumhurbaskani Fahri Koruturk’un esi olacak
Emel Hanim’di.
1938’de babasinin olumu Fikret Mualla’nin hayatini degistirdi.
Kendisine kalan 5 bin lira mirasla Paris’in yolunu tuttu.
Yil 1939’du.
Ve bir daha Turkiye’ye donemeyecekti. ..
Paris’te miras parasini cabuk tuketti.
Kimi zaman kucuk bir dairede,
kimi zaman pis otel odalarinda ve
kimi zaman kaldirimlardaki banklarda yasadi.
Karakollar, hastaneler ve timarhaneler de cabasi...
Para kazandigi gunler de oldu,
sokaktan izmarit toplayip ictigi zamanlar da.
Her iki durumda da ickiyi ve resmi hic birakmadi.
Parasizlik anlarinda, geceleri duvardan soktugu
afislerin arkasina resimler yapip satti.
Bu resimler genellikle guaj-suluboyaydi.
Yasamak icin resim yapmak zorundaydi.
Ayrica, resim yapmak ona iyi geliyordu;
sanrilarindan kurtuluyordu.
********
Fenerbahce aski hic bitmedi.
Yillar sonra Paris’te iken, Aralik 1959’da
Fenerbahce’nin Nice takimiyla mac yapmak uzere
Fransa’ya geldigini ogrenince,
hemen kagidi kalemi eline aldi;
Nice takiminin oyun taktigini,
onemli oyuncularinin neler yapabilecegini ve
bunlara karsi nasil taktik gelistirilmesi gerektigini
yazip Fenerbahce’ye gonderdi.
Fenerbahce Kulubu’nden,
"Ýlginize cok tesekkur ederiz Bayan Mualla"
mektubu gelince cocuklar gibi sevindi.
Yazar Orhan Kologlu’na gore,
actigi sergiler bile
onu bu kadar mutlu etmemisti... .
TARiH: 19 Temmuz 1967.
Yer: Fransa/Nice,
Mane Duskunler Evi.
Yasami boyunca -sarhos degil ve akli yerindeyse-
her sabah yaptigi gibi erkenden kalkti.
Odayi uc kisi paylasiyorlardi.
Mecbur kalmadikca, iki Fransiz ile pek konusmuyordu.
Yuzlerce yasli hastanin bulundugu bu eski ve
karanlik binada yapayalnizdi Fikret Mualla.
Yataktan dogruldu;
kalkmak istedi.
Beceremedi.
Sol ayagi uyusmus gibiydi...
Hastabakicinin bacagina masaj yapmasiyla rahatlayan
Fikret Mualla, odanin ortasindaki masaya gecti.
Resim yapmaktan vazgecti.
Mektup yazmaya basladi.
Kendisini bu duskunler evinden kurtaracak
Bir umut isigi ariyordu.
Gunlerdir, tanidigi herkese mektup yaziyordu.
Bu sessiz cigliklari duyan insan sayisi
yok denecek kadar azdi.
Uc gun once, Fikret Mualla’nin yasadigi Reillanne Koyu’ndeki
kapi komsusu Bayan Vewehl Michel ziyaretine gelmisti.
Dunyalar onun olmustu;
kendisini duskunler evinden kurtarmasi icin
yalvarmisti ona.
Madam Angles’in kendini affetmesi icin
araci olmasini istemisti.
Dostlarina yazdigi mektuplarda da
hep ayni istegi tekrarliyordu.
Kimdi bu Madam Angles?
Madam Fernande Angles ve esi eski milletvekili
Raoul Angles,
Fikret Mualla’yi yillar once, 1959’da
Paris/Quartier Latin’deki bir kahvede tanimis,
resimlerini almislardi.
Angeles cifti, Fikret Mualla’nin resimlerine
tutku derecesinde baglanmislardi.
Zamanla Fikret Mualla koleksiyonu yapmaya basladilar.
Gerci resimleri cok ucuza aliyorlardi ama
ressamin basi ne zaman derde girse
imdadina yetisiyorlardi.
Paris’te Fikret Mualla icin sergi bile actilar.
Daha saglikli ortamda yasayip resimler yapmasi icin
daire bile kiraladilar.
Ama icki Fikret Mualla’yi hic birakmadi.
Kazandigi tum parayi surekli ickiye yatiriyordu.
Parayi elinde bir saatten fazla tutmuyordu!
Hayatinin iki vazgecilmezi vardi;
icki ve resim.
1962 Eylul’unun son gununde
sarhos bir halde Montmartre’de dolasirken
birden sokagin ortasina yigilip kaldi;
sol tarafina felc gelmisti.
Bu olay Paris ile yollarini tamamen ayirdi.
Angles cifti, Fikret Mualla’yla bir anlasma yapti:
Paris ona iyi gelmiyordu.
Alp Daglari’nin guneyinde
Akdeniz’e 80 km uzakliktaki
Reillanne Koyu’nde yasayacakti.
Fikret Mualla, yasaminin bes yilini gecirdigi,
600 kisilik bu koyde surekli resim yapti.
Yaptigi resimleri Angles ciftine gonderiyor,
karsiliginda para aliyordu.
Koylulere gore
o, "Van Gogh’un oglu"ydu!
PÝCASSO’NUN HEDÝYESÝ
Fikret Mualla, Nice’teki duskunler evine
iki ay once gelmisti...
Yaz basinda Reillanne Koyu’ndeki evinde
rahatsizlanmis,
Manosque Hastanesi’ne kaldirilmisti.
iyilestikten sonra, kendi basina kalamayacagina
karar verilmis ve duskunler evine getirilmisti.
Picasso’nun, "Fikret Mualla’ya" ithaf ettigi
bugun degeri milyon dolarlari bulan
kadin figurunu bir sise fiyatina satmakta
hic tereddut gostermedi.
O Picasso ise kendisi de Fikret Mualla’ydi.
O, Picasso’dan cok Toulouse Lautrec (1864-1901)
resimlerini begeniyordu.
Bu hayranlik biraz da
ayni kaderi paylasmaktan ileri geliyordu.
Lautrec, Guney Fransa’da aristokrat bir ailenin
cocuguydu.
14 yasinda cocuk felci olmus ve
vucut gelisimi durmustu.
Topaldi.
ickiye duskundu.
Barlarda kavga cikariyordu cokca...
Diger yandan surekli gozlemledigi
sosyal hayati resmediyordu.
Figurleri cogu zaman kadinlar,
danscilar, fahiseler olmustu.
Kuskusuz Fikret Mualla, empresyonist (izlenimci)
Toulouse Lautrec’in etkisinde kalmisti;
oyle ki Nurullah Berk’e gore tiplerinin elbiseleri bile
Lautrec doneminin giysileriydi!
Bu elestiride, biraz kiskanclik yok degil.
Cunku yillar once Ýstanbul’da genc Fikret Mualla’yi
ressamdan saymayip D Grubu’na almayan da
yine Nurullah Berk’ti!
Fikret Mualla’nin sanati konusunda
tartismalar bugun bile surmektedir.
1953 ve 1956’da iki kez
Paris Sainte Anne Akil Hastanesi’ne yatirildi...
ilginctir ayni donemde;
1954 ve 1955’te Dina Vierny Galerisi’nde
iki sergisi yapildi.
1957 yili yasaminin en hareketli donemi oldu.
Felc gecirdi.
Girtlak ameliyati oldu.
Ayni yil Marcel Bernheim Galerisi ve
Lous l’Hermine Galerisi,
Fikret Mualla sergisi duzenledi...
SON SAATLERÝ
Ogleden sonra gizlice duskunler evinden kacmis,
karsi kahvede bira icmisti.
Ustelik bir de sigara almisti kahve sahibinden.
Keyfi yerine gelmisti.
Kapali odalarda oturamiyordu.
Ozgurluge duskundu.
istanbul burnunda tutuyordu;
Moda, Kalamis, Kadikoy...
Ucup gitmek istiyordu...
Uzaklasacak parasi olmadigi icin,
hava kararmaya yakin
duskunler evine tekrar dondu.
Aksam yemeginden sonra
biraz televizyon izledi
diger yaslilarla birlikte.
"Sous les Ponts de Paris"
(Paris kopruleri altinda) sarkisini mirildanarak
odasina gitti.
Sigara icmek yasakti;
gizlice sakladigi sigarayi cikarip icmeye basladi.
iki nefes almisti ki hastabakiciya yakalandi.
Turkce bir kufur savurdu.
Ardindan yatagina uzandi,
gozlerini yumdu, uykuya daldi.
Sabah uyanmayinca,
oda arkadaslari hastabakicilara haber verdi.
Hastabakicilar geldi.
Baktilar.
Nefes almiyordu.
Fikret Mualla o gece sessizce olmustu...
Tarih 20 Temmuz 1967 idi.
Koruyucusu Madam Fernande Angles
yolculuk yapiyordu; hastane yetkilileri ona ulasamadi.
Kimsesizler mezarligina defnedilecekti ki,
Reillanne Koyu’nden ziyaretine gelen
Madam Viwehl Michel’i telefonla aramayi akil ettiler.
Cenazesi son bes yilini yasadigi
Reillanne Koyu’ne getirildi.
Cenazesinde, koydeki evde yemeklerini yapan
Bayan Lauthier, koydeki dostlari Michel cifti,
onlarin yardimcilari Maria ve Roger Devink ile
duskunler evi yoneticisi vardi.
Ve.
Yedi yil sonra...
Fikret Mualla’nin vasiyeti geregi
mezari Turkiye’ye getirilip
Karacaahmet Mezarligi’na defnedildi.
Mezarin Turkiye’ye getirilmesinde
bir kisinin buyuk cabasi oldu;
o kisi yillar once Fikret Mualla’dan resim dersi alan,
donemin Cumhurbaskani Fahri Koruturk’un esi
Emel Koruturk’tu.. .
------------ --------- ---
Soner YALCÝN
