- 13 Nisan 2007
- 15.555
- 36.072
Cimri / Moliere
Horpagon: Clacente’la ve Elise’nin babası, Marieane’a aşık. 60 yaşlarında, zayıf, sıska, boyca kısa bir adam. Para için ölümü bile göze alabilecek, para, para, ille de para. Para hırsı gözünü bürümüş, ölümü bile göze alabilecek bir insan parayı onurdan da, namustan da, ahlaktan da üstün tutar, biri para istemeye geldi mi ödü patlar. “Selam verdim demez selam aldım der”
ELISE: Harpagon’un kızı. Mariane’in sevgilisi. Genç, güzel bir kız. Mariane’yi sevmesine rağmen babasının kendisini yaşça büyük bir adamla evlendirmesine karşı gelemez. Ancak gizliden birbirlerine evlilik senedi verirler.
ANSELME: Valeler’le Mariane’nin babası. Aslen Napoli’li olup asıl adı Don Thomas’d Albureg’dir. Napoli kargaşası sırasında kaçarken çocuklarıyla birlikte öldüğü sanılır. Ancak o kurtulur ve Paris’e yerleşir, adını da değiştirir. Artık evlenmeye karar verir, evlenmek istediği kız Harpagon’un kızı Elise’dir.
MARIANE: Cleante’nin sevgilisi. Harpagon’un evlenmek istediği genç kız. Annesiyle birlikte yaşamaktadır. Babası (Anselme) ve ağabeyi (Veleri)ni öldü olarak bilmektedir. Annesini geçindirmeye çalışan namuslu, güzel, aynı zamanda Cleante’yi sever. Ancak annesinin isteği üzerine Harpagon’la zorda olsa evlenmeyi kabul eder. Ancak sevgilisinin babası olduğunu bilmez Harpagon’un.
FROSİNE: Entrikacı kadın. Harpagon ile Marine’yi dalavere, yalan dolanla evlendirmeye razı eden kadın. Her iki tarafta yalan söyler ve her iki taraftan da para sızdırmaya çalışır.
KARAKTER
LA FLECH: Cleante’nin uşağı. Harpagon tarafından herkes gibi hırsızlıkla suçlanan insan. Cleante’ye borç para bulmak için yardım ister. Ancak borç alma işi suya düşer. Cleante’ye yardım etmek için Harpon’un gömüsünü bularak Cleante’ye verir.
CLEANTE: Harpagon’un oğlu. Mariane’in sevgilisi. Babasının cimriliğinin farkındadır ve buna isyan eder, Mariane’yi sever ve ona yardım etmek ister. Ancak babasının cimriliğinden dolayı yardım edemediği için üzülür.
VALARE: Anselme’nin oğlu. Başta bunu bilmemektedir. Amacı ailesini bulmaktır. Elise’nin sevgilisidir. Harpagon’un cimriliğine ve katı yürekliliğine rağmen o evde çalışmaya razı olmuştur. Harpagon ona güvenmektedir. Çünkü Valere, Harpagon’un anladığı dilden olayları anlatır.
JACQUES USTA: Harpagon’un aşçısı ve arabacısı. Harpagon’a karşı tepkilerini hep belli eden doğruları söyleyen insandır. Harpagon bu yüzden bu uşağı ile pek anlaşamaz.
DİĞER ŞAHISLAR
Simon Usta: Simsar
Clavde Kadın: Harpagon’un hizmetçisi. Elese ve Naler’e yardım eder.
Brindavoine: Harpagon’un uşağı
La Merluche: Harpagon’un Uşağı
Komiser ile Katibi
ÖZET
Harpagon cimrimi cimri bir adamdır. Bütün varlığı, yaşama amacı paradır. Namus, ahlak, iyilik gibi erdemler paranın yanında hiçtir. Cimrilik onda hastalık haline gelmiştir. Her şeyde, herkesten şüphe eder, hiç kimseye güvenemez. Hatta parasını kasaya bile güvenmez çünkü kasalar hırsızlar için bir kolaylıktır. Çocuklarına bile patranın ucundan koklatmaz. Onlarda bu duruma tepkilidir. Hizmetçilerini az yemeleri için perhize sokar, atları çok yemesin diye onları bile aç bırakır, zavallıların ayağa kalkacak dermanı bile olmazdı.
Valere ailesini bulmak için yollara düşer. Güzel Elise’ye aşık olur ve ona yakın olmak için Harpagon’un konağında vekilharç olarak çalışmaya başlar. Bu iki aşık durumlarının farkındadır çünkü arada Harpagon var ve bu ilişkiyi duysa ikisini de öldürebilir. Çünkü Volera bir hizmetçidir, parası yoktur. Ama ne yapıp ağabeyinin gönlünü kazanmaya karar verir Elise. Ağabeyinin durumda kendisininkinden farklı değildir aslında çünkü o da birini sevmektedir (Mariane). İki kardeş bahçede karşılaşırlar ve Cleante sırrını Elise’ye açmaya karar verir. Cleante sevdiği kızı anlatır kardeşine. Sevgilisinin maddi durumunun iyi olmadığını bilmekte ancak bu onun için sorun değildir. Bunu sorun edecek kişinin babası olduğunu anlatır. Nedir bu cimrilik yüzünden çektiğimiz şey diye isyan eder kız kardeşine. Çünkü varlık içinde yokluk çekmektedirler. Sevdiği kıza bile yardım edemez. Horgan’da kendi kafasından bir şeyler planlamaktadır. Elise ve Cleante’yi yanına çağırır, konuşmak ister. Onlardan da parolalarını gizlemekte ve çalacaklar diye onlara bile şüpheyle bakmaktadır. İlk başta çocuklarına nende bu kadar fazla harcama yapıyorsunuz, takıp takıştırıp çıkıyorsunuz diye kızar. Evlilik konusunu açar ve Mariane diye bir kız bu yakınlarda, onu hiç gördünüz mü? der. Cleante ilk başta kendisi için bunu sorduğunu sanar. Evet gördüm der güzel, alımlı, evlendiği kişiyi mutlu edecek bir kız der. Babası bombayı bundan sonra patlatır. Bütün bunların üzerine kızın birazda parası varsa onu almaya karar verdim der. Cleante bu duruma çok şaşırır, kızar, ancak babasına bu tepkisini belli edemez.
Horgan çocukları içinde uygun eşler bulmuştur. Cleante’yi dul(paralı) bir kadınla Elise’yi ise Senyör Anselme’yle evlendireceğini söyler. Elise buna karşı çıkar. Elli yaşındaki bir adamla evlenmek istemediğini belirtir babasına. Babası ise kızına iyilik ettiğini düşünmektedir. Çünkü Anselme zengin bir adamdır ve kızı çeyizsiz almaya razı olmuştur. Horgan daha başka ne ister. Bu tartışmasının üzerine
Valere gelir, onu hakem tutarlar kim haklı diye. Valere, Harpagon’u iyi tanıdığı için bu olayda, onun haklı olduğunu söyler ancak kendi fikrini de belirtir. Çünkü o bilir ki Harpagon “yalan dolan elde edilebilecek gerçeklerle karşılaştığında huysuz atlar gibi şahlanır”. Kendi anlatmak istediğini dolanbaçlı yollarla anlatmaktan başka çaresi olmadığını bilir.
Cleante babasının kendi sevgilisine göz koyduğunu, La Fleche anlatır ve buna bir çare bulmaya çalışırlar. Bir tefeciden borç almak akıllarına gelir ancak tam borç almalarına yardım edecek olan simsarla görüşecekleri anda babası da ordadır. Aslında parayı verecek olan Harpagon’dur. Bu planları da sonuçsuz kalır.
Harpagon Frosine ile buluşur çünkü Marione’yi ikna edecek olan kadın budur. Her iki tarafı da tırtıklamak amacıyla bu işi yapar. Harpagon’a Mariane’nin onu çok beğendiğini çünkü Wariane’nin yaşlı erkeklerden hoşlandığını bin bir yalanla anlatır. Harpagon’un takıldığı nokta ise paradır. Tabi Frasine’nin bunun içinde söyleyecekleri vardır. Wariane’nin lükse düşkün olmadığını, zeytin ekmekle bil dayanacağını bundan bile ne kadar kar edeceğini anlatır Harpagon’a. Harpagon ikna olur gibi oldu ancak Frosine’nin bu iş karşılığında istediği parayı vermek istemez. Frosine de entrika mı yok, buradan alamayacağı parayı kız tarafından alırım diye düşünür. Marine derdini Frosine’ye açar. Evlenmek istediğini, gönlünün bir başkasında olduğunu anlatır. Entrikacı kadın, Harpagon’un zaten yaşlı bir adam olduğunu, birkaç yıl sonra ölüp Marine’nin de sevdiği ile evlenebileceğini söyler. Konağa misafirler gelir, misafirleri Ellise karşılar. Harpagon, Mariane’nin hoşuna gidecek şeyler yapmaya çalışır. Tam o sırada Cleante odaya girer.Cleante’nin olan olaylardan haberi vardır. Ancak Mariane, sevgilisini babası ile evlenecek olduğunu orada öğrenir ve bu durumu Frosine’ye de anlatır. Cleante Marianne’ye bir çok iltifatta bulunur. Harpagon, bu iltifatların Cleante tarafından üvey annesini yapıldığını sanır. Ama durum bunun tam tersidir. Harpagon dışarı çıkar, Cleante ile Mariane konuşacak rahat bir ortam bulurlar. Bu karmaşık durumdan kurtulmak için Frosine’ye başvururlar. Durumun karmaşıklığını ancak onun entrikaları çözebilirdi. Aklına şu gelir “Araya başka bir kadın koyalım, ama bu kadın zengin olsun, tabi bunların hepsi rol icabı, Harpagon bu zengin kadını görünce kendi isteğiyle Mariane’den vazgeçecektir.” Kadınlar alışverişe giderler. Harpagon ve oğlu yalnız kalırlar. Harpagon da oğlunun ağzından laf almak için ona oyun oynar. Mariane’yi nasıl buldun? diye sorar. Cleante babasını vazgeçirmek için o kız çok hoppa bir kız, sana uygun değildir der. Harpagon da eğer o kızı beğenseydin sana alacaktım der. Cleante söylediklerinden pişman olur, sen istiyorsan ben tabi ki o kızla evlenirim. Harpagon, ben bu kadar vicdansız bir adam değilim, seni beğenmediğin bir kızla evlendiremem der. Durum böyle iken Cleante dayanamaz ve Mariane ile geçenleri babasına anlatır. Onun evine gittiğini, annesi ile tanıştığını, annesinin de bu olaya sıcak baktığını söyler. Harpagon amacına ulaşmıştır. Her şeyi öğrenmiştir. Buna rağmen Mariane’den vazgeçmeyecektir. La Fleche Cleante’ye yardım etmek ister. Harpagon’un paralarını sakladığı çekmeciyi bulur ve Cleante’ye verir. Harpagon paralarının çalındığını hemen fark eder ve çılgına döner. Paracıklarım, paracıkların diye bağırır. Polise gider, durumu anlatır Harpagon bütün şehirden şüphe etmektedir. İlk başta Jacques Usta’ya çıkışır, sen hırsızsın diye. O da işin içinden sıyrılmak için suçu Valere’ye atar. Valere’nin aslında hiçbir şeyden haberi yoktur. Jacques Usta çok usta bir tavırlar komiser ve Harpagon’u söylediklerine inandırır. Valere çağrılır, o da sanmaktadır ki Elise ile olan ilişkileri duyulur. Valere kıza olan aşkından bahsederken Harpagon para aşkından bahsettiğini sanmaktadır. Valere hala hırsızlıkla suçlandığının farkında değildir. Harpagon en sonunda anlar ki Valere, kızına aşıktır ve gizli evlenme anlaşması yaptıklarını öğrenir. Bunda da çılgına dönecektir çünkü Valere beş parasızdır.
Valere gerçek kimliğini açıklar, “Ben Napoli asıllı Don Thomas Alburey’in oğluyum. Ailemin Napoli kargaşası sırasında boğuldukları sanılıyor. Ama beni bir İspanyol gemisi kurtardı. Ben bir gemici tarafından büyütüldüm, babamı ölmüş biliyordum ama araştırdım, buralarda bir yerde yaşadığını öğrendim” Mariane o sırada söze karışır, o da bu sözleri annesinden işitmiştir. Siz benim ağabeyimsiniz der. O da annesi ile başından geçenleri anlatır. Anselme, üç mutluluğu birden yaşar. Hem çocuklarına hem de karısına kavuşmuştur. O da kazadan cebindeki bütün paralarda kurtulmuş, Paris’e yerleşmiş, ailesini kaybettiğini düşündüğü için tekrar evlenmeye karar vermiştir. İsmini değiştirmesinin sebebi ise başına gelen dertleri de uzaklaştırmaktır. Bütün bu olanlardan haberi olmayan Cleante gelir. Çalınan paranın kendisinde olduğunu, bu parayı babasına bir tek şartla vereceğini söyler. Şartı ise, Mariane’yi bırakacaksın, onu ben kendime alacağım der.
Harpagon mutludur, Valere’de Mariane’de fakir değil zengin bir ailenin çocuklarıdır. Her iki düğünün masraflarını da Anselme’ye yüklemek şartıyla kızını vermeyi, Mariane’yi de oğluna gelin olarak almaya razı olur. En son komiser buraya geldik, hiç kimse birbirinden davacı değil, ama bizim masraflarımızı kim verecek der. Harpagon bu masrafları da Anselme’ye yükler.
YORUM
Ünlü Fransız komedi yazarı Moliere’nin en önemli oyunlarından biri olan “Cimri” bir karakter komedisidir. Oyunun baş kahramanı Harpagon tarihin unutulmaz tiplerindendir. Bencilliğin, kibirin, insanı ne gülünç hallere düşürdüğü ince ama sivri bir mizah gücüyle göstermiştir. Eser tez-antitez halinde yazılmıştır. Dünyadaki bütün değerleri boşverip sadece parayı düşünen Harpagon gibi dünyamızda milyonlarca insan vardır. Siz ne kadar cimri, ne kadar gözü açık olsanız da sizinde sonunuz Harpagon gibi olabilir. Sizi de alt edecek insanlar çıkabilir mesajı verilmektedir. Aslında yazar dönemin bozulan yönlerini bu tarzla eleştirmiştir.
* Soylu olmayıp sonradan herhangi bir nedenle soylular sınıfına geçmiş insanlara takılır. O çağda kral bir hizmet veya bedel karşılığında istediği kimselere soyluluk unvanı verebilirdi. Sahte soylular az değildi. Sınıf kavramını eleştirir. Çünkü bu sınıf kavramı sadece paraya dayanmaktadır.
* Tefecilik işi eleştirilir. Çünkü şu an bile yasla olmayan bu meslek o zaman da yasal değildi. Ancak Harpagon gibi insanlar bunu gizliden gizliye yapmaktaydılar.
* Yanlış evlilikler eleştirilmiş. Harpagon kendinden yaşça küçük bir kızla evlenmek istemiş. Bunu kendince haklı görmesinin nedeni, kendinin zengin olmasıdır. Aralarındaki fark bu parayla kapatılabilir diye düşünüyordu. Kızını ve oğlunu gönül rızaları olmadan zengin iki şahısla evlendirme çabaları .
* Paris’te kumarın bir salgın haline gelmesi, hatta kadınların da oyunculukta erkeklerden geri kalmaması eleştirilmiş, hırsızlık olaylarının yaygın olması, ahlaki değerlerin ne kadar çöktüğünü bu eserde gösterir.
ÖZGÜN BULUŞ
Harpagon’un paraları çalındığında çılgına döner (Sf. 85).
- Hırsız var! Katil var! Yangın var! Ne oldu? Nasıl bulayım onu? Hırsız kim! Dur haydut, ver paramı… (Kendi kolunu tutmuştur)
Moliere burada gerçekliği hiçe sayarak bir ruh halini bütün keskinliği ile göstermeye çalışmış.
OYUNDA GERİLİM VE ÇATIŞMA UNSURLARI
Bu oyunda bütün şahısların Harpagon’la çatışmaları vardır.
1) Baba ve çocuklar arasındaki çatışma. Harpagon çok zengin olmasına rağmen cimridir de, bu zenginliğin içinde çocuklarına yokluk yaşatmaktadır. Çocuklar buna isyan eder.
2) Harpagon , Elise ve Cleante ile kendilerinden yaşça büyük insanlarla evlendirmek ister. Çocuklar babalarının bu teklifine de karşı çıkarlar.
3) Cleante babasının parasını çalar. Burada da baba-oğul çatışması vardır.
4) Cleante’nin kendi içinde yaşadığı çatışma. Mariane’yi çok sevmesine rağmen babasının buna karşı çıkacağını düşünmesi.
5) Mariane’nin kendi içinde yaşadığı çatışma. Sevgilisi ve sevgilisinin babası arasında kalmanın zorluğunu yaşar.
6) Harpagon ile Mariane arasında çatışma vardır. Çünkü Mariane bu yaşlı bunakla evlenmek istememektedir.
7) Harpagon ile Frosine arasındaki çıkar çatışması. Harpagon, Frosine’ye çöpçatanlığı karşılığında istediği parayı vermek istemez.
8) Harpagon ile La Fleche arasındaki çatışma. Harpagon, uşağının kendi parasında gözü olduğunu düşünmektedir.
9) Jacques Usta’nın Harpagon ile olduğu kadar Valere ile de çatışması vardır. Valere’yi Harpagon’a yaltaklıkla suçlar.
İMA-GÖLGELERİ
1) Harpagon’un aşırı cimri oluşu. Bize ileride insanlarla problem yaşayacağı ima edilir.
2) Cleante ve Elise’nin fakir insanları sevmeleri, ileride babaları ile karşı karşıya gelecekleri ima edilir.
3) Valere aslında Harpagon’un düşündüklerinin tersini düşünmektedir. Sadece onun anladığı dilin yağcılık olduğu bilinmektedir. Asıl niyeti gölgeleniyor.
İÇİNDEN ÇIKMAZLIK
Mariane, Cleante, Harpagon ve Elise’nin konakta bir araya geldikleri an. (Syf. 64) Cleante babasının kendi sevgilisi ile evlenmek istediğini bilmektedir. Ancak Mariane’nin bundan haberi yoktur. İki sevgili karşılaşırlar, Mariane bu duruma çok şaşırır. İki sevgili ne yapacaklarını bilemezler.
DORUK NOKTASI
Harpagon, Mariane ve Cleante’nin karşılaştıkları andan itibaren olaylar daha hızlı değişmeye başlar. Cleante babasına Mariane ile aşk yaşadıklarını anlatır. La Fleche, Harpagon’un paralarını çalar. Eserde heyecan artmaktadır. 4. sahneden 6. sahneye kadar oyundaki bütün düğümler çözülür.
BUNALIM
Cleante’nin sevgilisini babasına kaptıracağını anladığı an. Bu karmaşık olaydan kurtulmak için çözümler araması, Mariane ise sevgilisinin babası ile evleneceğini öğrenince bu durumdan kurtulmak ister, ancak toplumun bakış açısından korkar.
SONA ERDİRME
Perde açıldığında seyirci, Valere ve Elise’nin birbirlerinin aşklarını öğrenir ve böylece kendilerini bu ilişkinin içinde bulurlar. Sona erdirme ise bütün düğümlerin çözüldüğü, çalınan paranın bulunduğu Valere’nin ailesine kavuştuğu ve bütün aşıkların kavuştuğu sahne ile sona erer.
ZAMAN BİRLİĞİ
Eserde zaman, varsayılan zamandır.
ANLATMA
Cleante’nin Mariane’nin evine gidip annesi ile tanıştığını söylemesi bir anlatımdır. Çünkü biz oyun boyunca Mariane’nin evini ve annesini göremeyiz.
GÖSTERME
Yukarıdaki anlatma dışında diğer olaylar gösterilmiş ve sahnelenmiştir.
-alıntı-
