BİRUNİ

Bütün dünyanın Ortaçağ’da yetişmiş en büyük bilginlerindendir. Kas (bugünkü Şah-abbas Veli) de doğduğu söylenir. Türk ırkından olduğu en kuvvetli ihtimaldir.

Batı Harzem hâkimi Ebul Abbas Me’mun 995’te Doğu Harzem’in üzerine yürüyüp Ebu-Abdullah’ın hükümdarlığına son verince, Kas civarında rasatlar ile uğraşan Ebu’r-Reyhan Birûni, incelemelerini yarıda bırakarak, Rey’e göç etti. 1009’da Urgenç’e giden Birûni, Gazneli Sultan Mahmut 1017’de Harzem’i ülkesine katıncaya kadar burada kaldı. Bu sıralarda İbni sina‘nın kocası Ebu-Sehl İsa ile tanıştı, ondan Süryanice öğrendi. Sanskritçe’ yi de bilen Ebu’r-Reyhan Birûni Grekçe ile İbraniceyi de Harzemli bir Rumdan esaslı bir şekilde öğrenmişti. Gazneli Mahmut Han, Birûni’yi beraberinde Gazne’ye götürdü. Birûni ölünceye kadar Gazne’de yaşadı.

Ebu’r-Reyhan Birûni, Batı’nın modern bilimine en çok yaklaşmış Doğulu bir bilgindir. Çağında, Orta Asya da başlayan bilim kalkınmasına bir merkez oldu. Gazneli Mahmut’un sarayında tarih, coğrafya, aritmetik, astronomi bilgini olarak bulunduğu gibi güzel sanatlar ve mimarlıkla da ilgilendi. Kanal, nehir ve kuyulardan, bir dolapla, yükseklere su çıkarmak usulünü Bîrûnî’nin bulduğu söylenir. Ebu’r-Reyhan Birûni’nin, maddelerin özgül ağırlığının bulunması hususunda ulaştığı sonuçlar, Doğu’nun deneysel fizikte ulaştığı sonuçların en önemlilerinden sayılır. Birûni, özgül ağırlıkları “mahruti alet” (konik araç) dediği bir araçla buluyordu. Sıcak su ile soğuk su arasındaki ağırlık farkını daha o vakit 0,041677 olarak tes-bit etmiş, altının, zümrüdün, kuvarsın özgül ağırlıklarını daha o zamanlar bulmuştu.

Ebu’r-Reyhan Birûni, birçok bilimleri öğrenip bunlar üzerinde araştırmalar yapmıştır. Bu bilimlerin içinde felsefe ve tıp bulunduğu gibi, doğal bilimler, fizik, yüksek aritmetik, astronomi, coğrafya, kronoloji ve ölçüler de vardı. Bütün bu bilimlerde uzman olan Birûni, 1037’ye kadar 113 eser hazırladı. Eserleri Batı dillerine çevrilmiştir.