Anal kaşıntı, makat bölgesinde istenmeyen kaşınma ve yanma hissi ile karakterize dermatolojik bir durum olarak tanımlanmaktadır. Bu hastaları sıklıkla aile hekimleri görmekle birlikte, özellikle inatçı vakalarda dermatoloji ve kolorektal cerrahi uzmanları bu sorunla karşı karşıya kalmaktadır. İnatçı karakteri ve çok sayıda neden zemininde gelişebilmesi nedeniyle çok özellikli bir klinik durum olarak algılanması gerekmektedir.
Genel toplumda görülme sıklığı %15 olup, erkeklerde dört kat daha sık görülmektedir. 40-60 yaş gurubu bu hastalıktan daha çok etkilenmektedir. Yetersiz perianal hijyen, anal bölgede kızarıklık ve inflamasyon anal kaşıntı semptomlarını tetikleyip arttırmaktadır. Bunlara ilaveten kaşıntının rahatlaması için yapılan sabunla o bölgenin temizlenmesi, tuvalet, kağıdı ya da ıslak mendil ile aşırı silme, temizleme, tırnakla kaşıma, krem vb. uygulamaları da bu şikayetlerin alevlenmesine neden olmaktadır.
Hastanın iyi bir klinik öyküsü alınmalıdır. Sistemik ve alerjik hastalıkları sorgulanmalıdır. Kullandığı ilaçlar, makat bölgesine uyguladığı topikal ilaçlar irdelenmelidir. Alerji testleri (patch-yama test) öyküsü, ishal, antibiyotik ya da steroid tedavisi uygulamalarının olup olmadığı araştırılmalıdır. Mevsimsel, aralıklı bir makat kaşıntısının olup olmadığı, eşlik eden anorektal hastalıklar (hemoroid, gaita kaçırma, anal fistül), iç giyimde farklı bir şey kullanıp kullanmadığı, kullandığı banyo malzemeleri, çamaşır deterjanları sorgulanarak kayıt altına alınmalıdır. Ayrıca tükettiği gıda maddeleri ve içecekler ve de semptomların bunlarla ilişkisi irdelenmelidir. Fizik muayene sadece perianal bölge muayenesi ile sınırlı kalmayıp, genel vücut muayenesi yapılarak özellikle kasık bölgesinde, el ve ayak tırnaklarındaki eşlik eden mantar durumunun varlığı araştırılmalıdır. Perianal bölgedeki eritemler, maserasyon, liken sklerozis gibi görünümler dermatolojik lezyonların ayırıcı tanısı açısından irdelenmelidir. Kadınlarda vulva, labialar ve de perine de değerlendirmeye tabii tutulmalıdır. Mantar arama testi, gaitada parazit araştırılması gibi basit testler hastaya uygulanabilir. Tekrarlayan ve inatçı vakalarda deri testi, biyopsi ayırıcı tanı için yapılabilir.
Tedavide özellikle dermatolojik nedenler bu konunun uzmanları tarafından irdelenip tedavi edilmelidir. Esas kolorektal cerrahları ilgilendiren ve de zora düşüren inatçı-dirençli, nedeni tam olarak bilinmeyen anal kaşıntının tedavisidir.
Tedavi üç aşamalıdır.
İlk aşamada anal kaşıntıya neden olan kremler, sabunlar, şampuanlar, banyo köpüğü, ıslak mendil ve tuvalet kağıdı gibi irritanların bireyden uzak tutulmasıdır. İç çamaşırlarını deterjanlar yerine sabun tozları ile yıkaması gerektiği, perine bölgesine sabun vb. kozmetikleri sürmemesi konusunda uyarılmalıdır. Aynı zamanda kafeinli içecekler, alkol (bira, şarap), süt ve süt ürünleri, fındık, domates, ketçap, çikolata, baharat ve baharatlı yiyecekler, üzüm, ve turunçgiller (limon, portakal, mandalina vb.) gibi gıdaların yenilmesi ve tüketilmesi engellenmelidir.
İkinci aşama ise makat bölgenin temiz, kuru tutulması ve deri bütünlüğünün korunmasına yönelik önlemlerdir. Dışkılama sonrası o bölgenin temizliğinin sıcak su ile yapılması, ideal olan çömelme pozisyonunda perianal bölgeye telefon duş ile 35 dakika sıcak su uygulanmasıdır. Bu işlemler sonrası makat bölgesinin ya özel pamuklu kurutma havlusu ile kurulanması ya da saç kurutma makinesi ile kurutulması gerekmektedir. Çinko içeren bariyer-pişik kremleri de kurulama sonrası kullanılmaktadır. Günlük iç çamaşırı değiştirilmesi, perianal bölgeye küçük bir gazlı bez konulması hem terlemeyi hem de özellikle geceleri meydana gelebilecek dışkı kirlenmesine bağlı akut kaşıntıları önleyecektir. Bunlara ilaveten el tırnaklarının kısa kesilmesi kaşıma sırasındaki makat bölgesindeki derinin travmasını minimuma indirecektir. Burada bahsedilen genel önlemlerle ilgili maalesef kanıta dayalı tıp olarak rafine çalışmalar bulunmamaktadır. Ancak hastalardan alınan rahatlama tarzındaki geri dönüşler sayesinde tavsiye olarak önerilmektedir.
Üçüncü? aşama ise kaşıntıya neden olan altta yatan hastalıkların tedavi edilmesidir. Yani anorektal (hemoroid-basur, fistül, gaita kaçırma), infeksiyöz, dermatolojik vb. patolojilerin tedavi edilmesidir.
Lifli gıdaların tüketilmesi dışkının normal kıvamda (sulu ya da sert değil) çıkarılmasını sağlamakta, dışkı kaçakları engellemektedir. Konstipasyonu olmayan bireylere diyete ilaveten loperamid türevi ilaçlar (ishal olmayı engelleyici) eklenebilmektedir. Ayrıca gece kaşıntılarını azaltmak için oral antihistaminikönerilmektedir.
Erken evre anal kaşıntının tedavisinde steroidli kremler ya da antifungal, antibakteriyel kombinasyonları kullanılabilmektedir. Uygulamalar sabah ve akşam sıcak su banyolarının arkasından kurulanma sonrası yapılmaktadır. Kısa süreli kullanımda hastaların semptomlarında rahatlama olmaktadır. Ancak steroidli kremlerin en büyük handikabı uzun süreli kullanımına bağlı ortaya çıkabilecek makat derisindeki atrofi ve rebound şeklinde anal kaşıntının daha beter artması gibi yan etkileridir. Bu nedenle 8 haftadan fazla süre ile kullanılması önerilmemektedir.
İnatçı nedeni bilinmeyen makatta kaşıntıların tedavisinde anal tatu-dövme ya da intradermal metilen mavisi injeksiyonu uyulanımı ve makat bölgesindeki sinir uçlarının tahrip edilmesi önemli bir tedavi metodu olarak literatürdeki yerini almıştır. Bu sayede hastaların %93’ünde başarılı sonuçlar alabilmekteyiz. Buradaki en önemli durum metilen mavisinin uygun koşullarda, uygun dozda, uygun yere ustalıkla uygulanabilmesidir.
Doç. Dr. Sezai LEVENTOĞLU tarafından yazılmıştır.
