Çocuklarda öfke kontrolü ile nasıl başa çıkılır? Öfke anında neler yapılmalı? Öfke sorunu yaşayan çocukların ailelerine öneriler…

Öfke, çoğu zaman hoşlanmadığımız durumlar karşısında, kişilik haklarımıza dokunulduğunda, beklentilerimiz karşılanmadığında, incindiğimizde ve engellendiğimizde ortaya çıkar. Öfkelenen bir çocuğun kasları gerilir, ellerini yumruk gibi sıkar, çenesi kenetlenir, yerde yuvarlanır, bağırır, ağlar veya çevreye saldırır. Her çocuk farklıdır, bazı çocuklar ise öfkelerini küskünlük ile gösterir.

Öfkenin nedenleri

Çocuklarda gelişim evrelerine bağlı dönemsel öfke davranışları olmakla beraber, öfkeye sebep olan nedenler arasında en önemlisi ebeveynlerin tutumu yer alır. Çocuklarında öfke ve şiddet davranışları görmek istemeyen ebeveynler, onların hayatlarında rol model olup öncelikle kendi alışkanlık ve davranışlarını düzeltmelidir.

Öfkeyi etkileyen diğer nedenler; çocuğun yeteneksizliği, cezanın zamansız verilişi, yetişkinin çocuğa karşı öfkeli davranış sergilemesi, ayrıcalıklı davranılması, ebeveynlerin olay ve durumlar karşısında tutarsız davranmaları, bedensel sakatlıklar ve günlük yaşamda meydana gelen değişikliklerdir.

Gelişim evrelerine göre öfke

Yenidoğan: Yeni doğan bebeğin öfke duygusu olarak gösterdiği tek işaret ağlamaktır. Öfkelendiğinde kucağınıza alarak, başını okşayarak, bebeğinizi öperek ve güzel sözler söyleyerek onu sakinleştirmeye çalışın. Hastalık, sancı, ağrı, diş çıkarma gibi sebeplerden kaynaklanan ağlama durumlarında daha sabırlı olmaya dikkat edin. Anne ve baba ne kadar sakin ve huzurlu olursa, çocuk da o kadar huzurlu olur. Bebeğinizin neden ağladığını fark edin ve bebeğinizin ihtiyacını zamanında sevgiyle karşılayın. Böylece temel güven duygusu ve diğer olumlu duygular gelişir. Bebeğin ağlamasına karşı gösterilen tepki, ileride onun öfke yaşantısında belirleyici olacaktır.

1-2 yaş: Bu dönemde bebeğin öfke tepkileri artar. Bu yaşta gösterilen öfkenin altında ağırlıklı olarak engellenme duygusu vardır. Öfkelendiğinde tüm dikkatleri üzerine çektiğini ve isteklerinin karşılandığını fark eden çocuk bunu kullanmayı hemen öğrenir. Bebeğiniz öfkelendiğinde dikkatini başka yöne çekme oyunu oynamak sakinleşmesini sağlayabilir.

3-6 yaş: İlk çocukluk dönemi (3-6 yaş) gelişim evreleri içinde ebeveyni en zorlayan dönemdir. Bebeklikten çocukluğa geçiş olan bu dönem; öfke, gerginlik, bunalım ve sürekli davranış değişimleri ile dolu olup anne babalar için zor bir dönemdir. Ancak bu dönem güçlü bir benlik duygusu kazanmak, çocuğun kişiliğini keşfetmesini sağlamak için en önemli aşamadır. Haklı öfke duyguları doğru davranışlar ile desteklenmelidir.

6-12 yaş: Çocuğun okula başlamasıyla birlikte kaygı ve stres verici yeni durumlarla karşılaşılabilir. Okuma yazma öğrenimi, grup içinde yer alma, sosyal faaliyetlere katılma, ödev ile ilgili sorumluluklar, yeni disiplin kuralları, öğretmen ve arkadaşları ile ilgili sıkıntılar bazı yeni sorunlara ve öfke nöbetlerine yol açabilir.

Ergenlik dönemi: Ergenlik döneminde ortaya çıkan öfke duygusu ve gösterilen tepkiler çocuklukta ortaya çıkan basit öfke duygusundan çok farklıdır. Bu dönemde ergen kendisini ve çevresindekileri anlamakta zorluk çeker, kabullenmediği olaylar karşısında tepki gösterir ve gücünü ispatlamaya çalışır.

Öfke anında ne yapmalı?

Birçok anne baba çocuklarının öfke krizlerinin şımarıklık veya istediğini yaptırmak için olduğunu düşünür. Çocuğunuz öfke krizlerine kapılıyorsa, stres ve hayal kırıklığının kaynağını araştırın. Öfkenin nedenini bulabilmek, çocuğa rehberlik etmek ve öfkeyi önlemek açısından önem taşır.
Ağlama, stres atmada sağlıklı bir yoldur, bedene ve ruha yararlıdır. Bu nedenle öfke krizlerine karşı toleranslı ve anlayışlı olun. Çocuğunuza sabırlı ve sevgi ile yaklaşın.
Çocuğunuz çok sinirlenip öfke krizi başladıktan sonra çocuğunuzu cezalandırmanın, onun çığlıklarını durdurmanın, alay etmenin veya yalnız başına bırakmanın hiçbir faydası yoktur. Bu davranış sadece çocuğunuzun hayal kırıklığını artıracaktır. Çocuğunuza, kendini daha iyi hissedene kadar onun yanında kalacağınızı anlatın. Öfke krizi esnasında sağlıklı iletişim kurulamaz, bu nedenle her iki tarafın sakinleşmesini beklemek en doğru karar olacaktır.
Ergenlik döneminin duygusal özellikleri ve sorunları hakkında bilgi sahibi olun. Bu dönemde tepkisel davranışlar ağırlıktadır. Kızınız veya oğlunuz öfkelendiğinde sakinliğinizi koruyabiliyorsanız, kısa bir süre sonra ergenin de sakinleşmesini sağlamış olursunuz. Ergen çocuğa öfkelendiğinizde daha yoğun bir öfke ile karşılaşma ihtimaliniz yüksektir.
Öfkesini önlemek için çocuğun isteklerinin neden engellendiği onun anlayabileceği bir dille anlatılmalıdır. Anne ve baba ortak bir tutum sergilemelidir. Çocuğa haksız ve yersiz cezalar verilmemeli ve anlayışlı davranıp gerçekleştirilmesi mümkün olan istekleri değerlendirilmelidir.
Uzman Pedagog
Canan Nani Bıçakcı