Zeki Veledi Togan

Zeki Velidi Togan ( 10 Aralık 1890 – 26 Temmuz 1970), tarihçi, Türkolog, Başkurt devrimi ve bağımsızlık hareketi önderi. Asıl adı Ahmet Zeki'dir. Rusya'da iken Validov soyadını kullanmış, Türkiye'ye geldikten sonra Togan soyadını almıştır. "Togan" sözcüğü "doğan" sözcüğünün Kıpçak Türkçesi alanındaki karşılığı, Başkurt Türkçesindeki şeklidir
Başkurdistan'ın İsterlitamak'a bağlı Küzen Köyü'nde doğdu. Medrese tahsilini yaparken, Rusça, Arapça, Farsça dersleri aldı.
1908'de köyünden kaçarak Kazan'a gelip burada özel dersler aldı. Bu arada Katanov ve Aşmarin gibi bilginlerle tanıştı. 1909 yılında mezun olduğu Kasımiye Medresesi'ne “Türk tarihi ve Arap edebiyatı tarihi muallimi” oldu. 4 yıl süren bu öğretmenliği sırasında 1911 sonlarında yayınladığı Türk ve Tatar Tarihi adlı kitabı sayesinde meşhur olmaya başladı. Bu eserin iyi yankıları sayesinde Kazan Üniversitesi Arkeoloji ve Tarih Cemiyeti'ne üye seçildi.
Türkistan Millî Özerk Hükûmetinin bastırılmasından sonraki Basmacı Hareketi'nin içinde bulundu. 1920-23 yıllarında Türkistan'da amansız bir mücadeleye giriştiyse de başarılı olamadı. Türkistan Millî Birliği'nin kurucusu ve ilk başkanıdır.
İlk eserini daha yirmi yaşında iken “Türk Kavimlerinde Dört Mısralı Şarkılar” adıyla yayımladı. Türkiyede iken Türk tarihi, İslam uygarlığı konularında verdiği çok sayıda eserleriyle tanındı. Kazakistan’da iken kendisinden yararlandığı, Sagay Türkleri’nden Prof. Niikolay Katinov’un (1862-1922) kitaplığını satın alarak Türkiye’ye getirdi. Bu kitaplık Türkiyat Enstitüsündedir. Togan, mezun olduğu üniversitenin Tarih Coğrafya Etnografya Derneği adına Fergana ve Buhara’da tarih edebiyat ve etnografya araştırmalarında bulundu. Bu çalışmalar sırasında Türk edebiyatının en önemli kaynaklarından biri olarak gösterilen Kaşgarlı Mahmud’un Kutadgu Bilig adlı eserinin yeni bir yazmasını bulmuştu.

1967 yılında kendisine Manchester Üniversitesi tarafından bir onur doktorası verildi. Zeki Velidi Togan 26 Temmuz 1970'te İstanbul'da vefat etti.