- 6 Mart 2012
- 17.731
- 27.703
- 49
Oyunun yapısı ve içeriği gelişimsel evreye göre farklılık gösterir. İlk aylarında bebek bedenini ve çevresindeki nesneleri oyun oynayarak keşfeder. “Kalk” komutunu verdiği elinin kalkması ve fırlattığı objenin havalanıp yere düşmesi onun için keyif veren bir keşiftir. Yaş ilerledikçe, oynanan oyun karmaşıklaşır. Örneğin, 2 yaş ve sonrasında çocuk sosyal rolleri ve yaşam tarzlarını incelemeye ve oyunun içine katmaya başlar.
Tek başına oynanan oyun, zamanla yerini eşzamanlı oyuna, ardından da ortak kurgulanan ve birlikte oynanan oyunlara bırakır. Çocuk, etrafındaki yetişkinleri gözlemleyerek, mesleki taklitlerin ve aile dinamiklerinin işlendiği evcilik ve doktorculuk gibi oyunlar geliştirir. Çocuğun yaşına ve bilişsel gelişimine bağlı olarak, oynadığı oyunlar kural içermeye başlar ve bu kurallar zaman içinde karmaşıklaşır.
Oyun, çocuğun eğlenerek öğrenebildiği bir ortam yaratır. Örneğin çocuk, insanlarla uzlaşmayı, işbirliği içinde hareket etmeyi, kızgınlığını tolere etmeyi, anlaşmazlıkları çözümlemeyi ve cinsiyet rollerini oyunda uygulama ve öğrendiğini pekiştirme şansı bulur. Aynı zamanda, oyun kurgulamak, çocuğun hayal gücünü tetiklerken bilişsel ve bedensel becerilerini geliştirir.
Zamanlama, yaratma, inşa etme, akıl yürütme, sosyal kurgu gibi unsurlar sayesinde, çocuk oyun oynarken dener, yanılır, cesaret etmeyi öğrenir, hatalarının arkasında durmayı deneyimler ve yeni beceriler geliştirir. Çocuk oyun oynarken kendi sınırlarını keşfeder. Kendini tanır. Hoşlandığı ve zevk aldığı şeylerin yanı sıra hoşlanmadığı ve tahammül edemediği noktaları öğrenir. Bu esnada, sorumluluk duygusu gelişir ve görev almayı öğrenir.
Aynı zamanda, oyun anne ve baba için, çocuklarının duygu ve algısını gözlemleyebilecekleri bir araçtır. Çocuk konuşamadığı ya da anlatmaktan kaçındığı hislerini ve düşüncelerini tehlikesiz bulduğu oyunun kurgusuna dâhil edecektir. Örneğin, kardeş kıskançlığı gibi hissettiği ama yanlış anlaşılacağı için dile getiremediği olumsuz duygularını, çocuk oyunda yarattığı ailedeki kardeşlerin konuşmalarında ve birbirlerine davranışlarında canlandırarak çözümleyebilir. Oyunun iyileştirici gücü, çocuğa zarar görmeden ve kınanmadan hislerini yansıtma olanağı tanımasından gelir.
Bunun yanı sıra, anne ve baba oyunu bir öğretme aracı olarak da kullanabilirler. Örneğin, çocuklarının çekingenliği yenmesine yardımcı olmak için önce güvenli oyun ortamında oyuncakların birbirleri ile kaynaştıkları bir tiyatro oyunu sergileyebilirler. Daha sonra çocuklarının oyun arkadaşı edinmesine destek olarak sosyalleşmesini sağlayabilirler.
Oyun hem eğlenceli hem de eğitseldir. Çocuk, oyun aracılığıyla duygularını keşfeder, sınırlarını öğrenir ve sosyal beceriler geliştirir. İyileştirici gücü sayesinde, çocuk stres yaratan sorunlarını oyunda çözümleyerek üstesinden gelir. Anne ve baba çocuklarının oyununa dâhil olarak onunla kaliteli zaman geçirebilir ve aile içi iletişimin güçlenmesini sağlayabilirler.
3 – 4 yaş çocuğunun hayal dünyası nasıldır?
3 – 4 yaşındaki bir çocuğun hayal gücü artık oyunlarına, yaptığı faaliyetlere değişik renkler katmaktadır. Bu yaş dönemlerinde çocuklar hayal ile gerçeği yeni yeni ayırt etmeye başlarlar. Bununla birlikte hayali hikayeler dinlemeyi ve uydurmayı severler.En sevdikleri masal ya da çizgi film kahramanının yerinde olmak , ya da başkalarının başına gelen şeyleri kendi başına gelmiş gibi anlatmak veya hiç olmayan şeyler uydurmak bu dönemde sık karşılaşılan durumlardır.
Hayal dünyaları gittikçe zenginleştiği için de oyunları, resimleri ve anlattıkları hikayeleri de daha renkli, zengin olmaya başlar. Oyun bu yaş döneminde çocuğun hayatının en önemli parçasıdır. Arkadaş ilişkileri gelişmeye başladıkça çocuğun sosyal yanı da gelişmektedir.En iyi arkadaşını taklit etmek onun gibi yürümek ,konuşmak gibi farklı rolleri oynamayı sever.Bazen farklı bir karaktermiş( masaldaki cin veya çizgi filmdeki süper kahraman ) gibi davranmak ya da bir nesneyi başka bir nesnenin yerine kullanmak ( boş bir ayakkabı kutusunu müzik seti ya da ipleri kablo yapmak ) bu dönemdeki gelişmelerdir.
Anlattıkları hikayelerde başlangıçta baş ve son yoktur, hikaye her defasında farklı şekilde anlatılır ama zamanla onları daha gerçekçi ve mantıklı hikayelere dönüştürmeye başlar.
Çocuğun hayal gücünün gelişmesine anne ve baba nasıl katkıda bulunabilir ?
– Oyuncak seçerken mümkün olduğu kadar çeşitli fonksiyonları olan oyuncaklar seçmelidir.Tek bir düğmeye basılarak oynayan yaratıcılığa ve hayal gücüne yer bırakmayan oyuncaklar seçilmemelidir.
– Birlikte bir oyun oynadığınızda çocuğu yönlendirmek yerine onun sizi yönlendirmesine izin verin. Örneğin oyuncak tabak bir uçan daire olarak kullanılıyorsa bunun aslında bir tabak olduğunu söylemek yerine bir tabakta siz alarak oyuna katılabilirsiniz.
– Televizyon ve bilgisayar gibi hayal gücüne fazla yer bırakmayan etkinlikler yerine tiyatro , drama, dans,sergi gibi faaliyetler tercih edilebilir.
– Evdeki eşyalarla farklı şeyler yapmasına izin verin. Zarar verici olmadıkça eşyaları ellemesine , kullanmasına destek verin.Yastıklardan kulübe inşa etmesine , eski giysilerden kıyafetler yapmasına izin verebilirsiniz.
– Evin dağılması ve kirlenmesine neden olduğu düşünülerek çocuğun oyunlarına kısıtlamalar getirmek hayal gücünü engelleyecektir.
– Farklı malzemelerle çalışmasına fırsat tanıyın. Değişik boyalar , kağıtlar,evdeki atık malzemeleri( boş kutular,rulolar,gazete kağıtları vs) kullanmasınıdestekleyin.
– Hikayeler okumak , bilinen hikayeleri farklı şekilde çocuğa tamamlatmak,çizdiği bir resim için hikaye oluşturmakta yararlı olacaktır.
– Oyuncak üretmesine olanak tanıyın.
– Doğa ile yakından tanışmasına fırsat tanımak, hayvan ve bitkileri izlemesini ve gözlemesini sağlamak ona yeni oyunlar icat etmesi için gereken hayal gücünü kazandıracaktır.
Ona kendi çocukluğunuzda oynadığınız değişik oyunları anlatın ve birlikte oynamaya davet edin.Kağıttan uçak yapmak, konserve kutusundan robot yapmak,kağıt gemileri yüzdürmek,eski çoraba dikilen düğmelerle göz ağız yapıp kukla oluşturmak , incir yaprağından çanta yapmak gibi bildiğiniz oyunları paylaşın.Patates baskısını, kağıda boya sürüp ortadan katlayarak resim çıkarmayı gösterin.
Değişik roller oynamasına izin verin. O anne olsun , siz çocuk.O yemekleri yapan anne ya da arabayı kullanan baba olsun siz de arka koltukta oturan oğlunuz.
Değişik malzemeleri karıştırarak mutfakta birlikte yeni yemekler icat edin.
Saksıya farklı tohum ve soğanlar ekerek nasıl bir bahçe oluşacağını ,çıkacak çiçeklerin renk ve kokularını hayal edin.
Kendi resimlediği kendi hikaye kitabını oluşturun.Bu kitabı ciltletin ve başkalarına anlatması, zamanla yeni sayfalar ilave etmesi konusunda onu yüreklendirin.
Evin içinde rahatça dolaşabilen çocuklar için
Üstüne binip oturabileceği büyük hayvan türü oyuncaklar, küçük sandık, sepet ve tabureler en uygun oyuncaklar arasında sıralanabilir.
2 yaşında
Bütünü parçalara ayırmaktan, kutuyu doldurup boşaltmaktan, kule ve köprü yapmaktan zevk alan 2 yaş çocuğunun ilgisini çeken oyuncaklar arasında mutfak eşyaları, farklı boyutlardaki legolar, tahta puzzle’lar saçları ve elbiseleri olan bebekler ve arabalar yer alır. Sonraki dönemlerde çay setleri, oda takımları, kova, kürek gibi oyuncaklar alınabilir.
3 yaşından sonra
Bu yaşlarda çocuk bisiklete binmekten büyük zevk alır. Üç tekerlekli bisiklet satın alınabilir. Tahta kuleler, oyun hamurları, legolar bu yaş grubu için en uygun oyuncaklar arasında yer alır.
3-5 yaş arası
3-5 yaş arasındaki çocuklar artık kendi kendilerine oyun kurmaya başlar. Evcilik, bebeklerle oyun, doktorculuk, okul arkadaşlarıyla çeşitli oyunlar en çok oynadıkları oyunlar arasında yer alır. Ayrıca dil gelişimine katkı sağlaması açısından renkli tuşları olan piyano, müzik ve öykü kasetleri ile kuklalar yine alınabilecek oyuncaklar arasında sayılabilir.
6-8 yaş arası
Maketler, yap-boz oyunları ile kağıt hamuru, parmak boyası, sulu boya, kalem, pastel boya, ip ve boncuklar gibi daha çok el becerisini artıracak oyuncak ve materyallerin tercih edilmesi gerekir.
9-11 yaş arası
Daha küçük parçalı, karmaşık yap-boz oyunları, üç boyutlu model uçaklar, uzaktan kumandalı araçlar, kumaş boyamaya yönelik oyuncaklar ve strateji oyunları tercih edilebilir.
12 yaş üzeri
Daha çok soyut düşünme ve akıl yürütmeye yönelik materyallerin tercih edilmesi gerekir. Basit mikroskop ya da teleskop, kimya ya da elektronik setleri gibi materyaller bu yaş grubuna okul eğitimlerinde de fayda sağlayacaktır
.
Çocuğa faydalı oyuncaklardan bazıları
Çıngıraklar
Çıngıraklar, bebeklerin belki de ilk ses çıkaran oyuncağıdır. Bebeğin dikkatini çekerek, uzanmasına ve onu yakalamaya çalışmasına teşvik eder. Göz ve el koordinasyonunu geliştirip, sebep-sonuç ilişkisini öğrenmesine yardımcı olur.
Yumuşak oyuncaklar
Yumuşak bir oyuncak ayı, bebeğin yatağında kendini güvende hissetmesini sağlar. İletişim ve dil becerisinin gelişimi açısından da yararlı olabilir.
Telefon
Özellikle altıncı aydan itibaren tercih edilmesi gerekir. Önceleri tuşlarına basıp, ahizeyle oynayan çocuğun zaman içinde konuşuyor ve dinliyormuş gibi yaparak telefonda oynaması, iletişim becerisinin gelişmesine yardımcı olur.
Şekilli kutular
Basit olanları küçük bebekler için uygundur. Ancak daha karmaşık olanları 2 yaş ve üzeri çocuklar için bir tür test aracı olarak kullanılabilir. Bunlar; el becerisini geliştirme, obje-boşluk uydurma, renkleri ve şekilleri ayırt edebilme ve sıralama yeteneklerini destekler.
Çekmeli oyuncaklar
Özellikle oturan bebekler için önerilir. Çeşitli sesler çıkaran, çekildikçe değişik şekilde hareket eden bu oyuncaklar çocuğu keyiflendirir.
Toplar
Toplar, emeklediği, yeni yürümeye başladığı ya da daha büyük olduğu dönemlerde her zaman çocukların favorisi olan oyuncaklar arasındadır. Top oyunları karşılıklı etkileşim, iletişim, sıra bekleme, kurallara uyma gibi sosyal becerilerin gelişmesine yardımcı olur.
Müzikli oyuncaklar
Enstrümanlar, çocukların dinleme ve taklit etme becerilerini geliştiriyor. Çocuğu hafızasını kullanmaya zorladığı gibi, işbirliği ve sıra bekleme davranışlarını desteklemesi nedeniyle sosyal faaliyetler için de son derece faydalı.
Legolar
Çocuğun hayal dünyası için değişik fırsatlar sunan oyuncaklar arasında. Çocuk, parçaları kendi hayal dünyasına uygun şekillerde yerleştirerek değişik oyunlar yaratabiliyor. Lego türü geçmeli oyuncakları birbirine geçirip çıkarmak kaslara egemen olmayı, bu da çocuğun duyu-hareket açısından gelişmesini sağlar. Çeşit çeşit biçimler yaratmak, modelleri yeniden kurmak çocuğun düş gücünü çalıştırdığı gibi algılama duyusunu da geliştiriyor. Kurmaya dayanan bütün oyuncaklar veya oyunlar zekâyı çalıştırıyor.
“Evde bulunan oyuncaklar düzenli olarak gözden geçirilmeli, hasarlı ve kırık olanlar tehlike yaratabileceğinden atılmalı.”