Kist Neden Olur?

Kist sözcüğünün belli belirsiz bir korku yaratması genellikle bu sözcüğün ameliyatla ve kanserle birlikte anılmasındandır. Oysa yüzlerce farklı kist türü vardır ve bunların pek çoğu da iyi huyludur. Vücutta kiste rastlanması yaygın bir şikayettir ve çok sayıda kişi yaşamları boyunca bir şekilde bu tecrübeyi yaşar. Kist, kapalı bir kesecik ya da kapsül şeklinde, genellikle sıvı (yağ veya su gibi), yarıkatı ya da gazlı bir maddeyle dolu, kabarcık benzeri bir kitledir. Kistler dokunun içerisinde meydana gelir ve vücutta herhangi bir yerde, bir iç organda ya da deride ortaya çıkabilir. Mikroskobik denecek kadar küçük veya litrelerce sıvı alacak kadar büyük kistler olabilir ve bazıları ağrıya neden olurken bazıları da hiçbir belirtiye yol açmaz.

Bir kist yerleştiği yerde dokunun normal bir parçası değildir. Kendi ayrı çeperi ve bölgesi vardır. Kistin ince zarla kaplı dış kısmına kist duvarı adı verilir. Vücutta kist saptandığında tedavisi genel olarak bu kistin ameliyatla alınması şeklindedir. Ayrıca kistlerin kanser anlamına gelip gelmediğinden emin olmak için de test yapılır. Nadiren de olsa kistler hormonal bir dengesizliğin ya da kanserin habercisi olabilir. Ancak bu testler, genel olarak tedbir amaçlı rutin süreçlerdir ve kistten alınan parçanın patolojiye gönderilmesi, biyopsi istenmesi demek ortada mutlaka bir terslik olduğu anlamına gelmez.

Kistin Nedenleri

Vücutta kistlerin neden oluştuğu her zaman için belirli bir nedene bağlanamayabilir. Örneğin basit böbrek kisti bu kategoridedir. Bu kistlerin nasıl oluştuğuna dair çeşitli teoriler olsa da henüz tam olarak bir açıklama yapılamamaktadır. Genel olarak kistlerin hangi nedenlere bağlı olarak görüldüğüne dair tıp dünyasında bilinenlere bir göz atalım:



Vücuttaki kanalların sıvı birikmesine yol açan tıkanıklığı: Örneğin tükürük bezlerinin ya da yağ bezelerinin ağızları tıkandığında yağ veya tükürük bezi kistleri ortaya çıkar. Bu şekilde vücuttaki sıvıların tıkanıklık nedeniyle doğal akışları engellenmişse kist oluşur. Derideki pek çok kistin nedeni kıl köklerinin zarar görmesidir.

Hormonal dengesizlikler: Hormonal dengesizlikler sonucu iç organlarda kist meydana gelebilir. Göğüs ve yumurtalıklarda oluşan kistler bu tip kistlere örnek verilebilir. Bu kistler östrojen hormonundaki dengesizliğe bağlanır. Hormonların dengeli biçimde salgılanmasında beslenmenin rolü büyüktür ve özellikle kadınlarda fazla kiloların önlenmesi kistlerin önüne geçilmesinde etkin bir rol oynayabilir.

Genetik hastalıklar: Pankreas kistinde olduğu gibi, bazı kistlerin oluşumunda nadir görülen genetik hastalıkların rolü olabilir. İç organlarda oluşan kistler çoğu kez uzun süre belirti göstermez. Farklı bir şikayet nedeniyle söz konusu organda tarama yapıldığında fark edilirler. Gen mutasyonu, yani genlerin bir sonraki nesile farklı özellikte aktarılması da kişilerde kist oluşumu riskini arttırabilir. Genellikle genetik hastalıkların tek belirtisi kist değildir, başka sorunların yanı sıra vücutta kist oluşması olasıdır.

Enfeksiyonlar: Enfeksiyonlar vücuttaki daha önce sözünü ettiğimiz salgı çıkış noktalarını tıkayarak kist oluşumuna zemin hazırlayabilirler. Rahim ağzı enfeksiyonu ya da vajinal enfeksiyonlar kist tehlikesi yaratabilen enfeksiyonlara örnektir.

Gelişmekte olan embriyonun organlarından birinde bir kusur: Bazı kistler bebek henüz ana rahmindeyken oluşur. Bu durum bir organ bozukluğuna işaret ediyor olabilir çünkü kistler daha çok gerektiği gibi gelişmemiş olan organlarda oluşmaya meyillidir.

Diğer kist nedenleri: Hücrelerde bozulma, kronik iltihabi durumlar, parazitler, yaralanmalar (darbeler, travmalar) ve tümörler de kist oluşmasına zemin hazırlayabilen nedenlerdir. Tümörler kistlerden farklı olarak dokunun anormal şekilde büyümesidir; kist ise dokuda oluşan ama etrafındakinden farklı bir doku ile çevrelenen keseciktir.

İyi Huylu ve Kötü Huylu Kistler

Kistlerin çoğu iyi huyludur ve vücuttaki kanalların, vücut salgılarının doğal çıkış noktalarının tıkanması nedeniyle oluşur. Ancak bazı kistler tümör olabilir ya da tümörlerin içinde oluşmuştur ve bu kistler kötü huylu olma potansiyeli taşır.

İyi huylu tümörlere selim ve kötü huylu olanlara da habis kist denilir. İyi huylu kistler eğer sorun yaratmıyorsa ve hızla büyümüyorsa işlem yapılması gerekmeyebilir ve belli aralıklarla kontrol edilmesi yeterli olur. Kötü huylu ya da büyümüş ve artık rahatsızlık veren kistler ise cerrahi yöntemlerle alınır.

Kist Belirtileri Nelerdir?

Belirtiler bir kistin hangi türde olduğuna bağlı olarak epey bir çeşitlilik gösterir. Deri ya da deri altındaki kistlerde olduğu gibi, çoğu vak’ada hasta olağan dışı bir yumru fark eder. İç organlarda ise kistler enfekte olana ya da çok büyüyene kadar fark edilmezler. Organın işleyişinde bir bozukluk olması ya da ağrıya neden olması halinde kist fark edilebilir.

Göğüslerdeki kistler elle muayene sırasında fark edilebilir. Yumru ele gelir. Göğüs kistleri genellikle ağrılıdır.

Beyindeki bazı kist türleri diğer belirtilerin yanı sıra baş ağrısına da neden olur.

Böbrek ya da karaciğer gibi iç organlarda oluşan kistler ise çoğu kez hemen bir belirtiye neden olmazlar ve ancak ultrason benzeri bir taramanın ardından fark edilirler. Bazen de bu kistler büyümüştür ve artık ağrıya ya da organların işleyişinde sorunlara yol açmaya başlamıştır. Röntgen, ultrason, MR, tomografi benzeri tetkikler sonrası teşhis edilirler.

Kist Türleri

Yüzlerce kist türü var dedik ama en çok karşılaşılan kist türlerine bir göz atalım:

Yağ kistleri: deride oluşan kistlerdir.

Pankreas kistleri: genelde tesadüfen fark edilirler ancak belirtiye yol açacak özellikte kistler üst karın ağrısı, bulantı ve kusmaya yol açabilir.

Polikistik over sendromu: yumurtalıklarda kist bulunmasıdır. Çok sayıda kistin bir arada bulunduğu bir durumdur.

Çikolata kisti (endometrioma): yumurtalıklarda oluşur ve içi çikolata renginde sıvıyla dolu olduğundan bu adı alır.

Dermoid kist: bir tür yumurtalık kistidir.

Meme kistleri: bu kistlere çok sık rastlandığından artık neredeyse normal kabul edilir ve genellikle iyi huyludur.

Polikistik böbrek hastalığı: genetik bir hastalıktır ve genelde iki böbrekte de kistler oluşur.

Karaciğer kistleri: genellikle iyi huylu ve içi sıvı dolu kistlerdir.

Beyin kistleri: iyi huylu kistlerdir ancak kanserli tümörlerin içinde yer alabilirler.