SES BOZUKLUĞUNUN NEDENLERİ
Nedenleri tam olarak bilinememektedir.İşitme engeli belli başlı nedenlerden biridir Psikolojik etmenler kanıtlanamamıştır. Yayınlarda sosyo ekonomik ve tıbbi etkenler kabul görmektedir.Örneğin kronik gidişli orta kulak enfeksiyonu,düşük doğum tartısı,nöro motor işlev bozukluğu, ihmal,yetersiz yaşam şartları bazı risk faktörleri olarak benimsenmektedir.
SES BOZUKLUĞUNUN TEDAVİSİ
Ses bozukluğunun tedavisi yoğun emek sabır,ve itina gerektiren zahmetli bir çalışmadır. Tedavide diğer konuşma bozukluklarında olduğu gibi çocukla yürütülen konuşma terapisi, aile terapisi ,aile danışmalığı yöntemlerinden faydalanılır.Ancak diğer konuşma bozukluklarının tedavisinden farklı olarak ses bozukluklarının tedavisi çocukla daha yoğun ve uzun süre konuşma terapisi yürütülmesini zorunlulu kılar.
Doğru tanılamanın ardından nedenlerin araştırılması yapılır. Önlenebilen nedenler önlenir.Tedavide ilk aşamada çocuk probleminin fakına vardırılarak o güçlüğü yenmesi için istekli hale getirilir.Bu aşamada çocuğun çıkardığı yanlış ses çocuğa fark ettirilir.çocuğun söylediği yanlış sesli sözcüklerin doğrusu ona dinlettirilir. Önce yanlışı sonra doğrusu söylenerek ve dinlettirilerek çocuğa doru ile yanlış arasındaki fark buldurulmaya çalışılır.
Bundan sonraki ikinci aşamada yanlış söylenen sözlerin düzeltilmesine başlanır.Çocuğun bozuk çıkardığı seslerden farkına vardıkları ele alınır.Onların doğrusunun nasıl çıkarılacağı çocuğa öğretilir.Bu aşamada işitme eğitimi çok önemlidir İlk önce çocuğa iyi bir dinleme alışkanlığı verilmelidir.Çocuk yanlış çıkardığı sesin dorusunu defalara duymalı ve işitmeli ; essin doğrusunun çocuğun işitme merkezine iyice yerleştirilmesi sağlanmalıdır.Bu işlemler çok değişik yollarla sağlanabilir, Hece olarak, sözcük ve tümce içinde ve öykü içinde verilebilir.Daha sonra bu sesin doğrusunun çıkarılmasına başlanır.Doğru ses, uyarı, taklit, fonetik seslenme ve doğru sesli sözcükler yoluyla pekiştirilir. Çocuğa ayna ile doğru sesi hem kendisinin hem de terapisttin nasıl çıkardığı gösterilir.
Eğer çocuk birden fazla sesi yanlış çıkarıyorsa dudak ve dil hareketleri izlenerek önce öğretilmesi kolay sesler ele alınır.Doğru çıkarılan sesin pekiştirilmesi de önemlidir.bunun için çocuk çıkarmayı öğrendiği sesi ayrı bir ses olarak, anlamsız hecelerle ve kasıtlı yanlışlar yaparak pekiştirir.
Tedavinin üçünçü aşamasında çocuğa doğru çıkarmayı öğrendiği sesleri konuşma içinde kullanmasını öğretmeye başlanır.Öce ses sözcük içinde rahatça kullanılır hale getirilir.Daha sonra konuşma içinde kullanılmasına başlanır.Bütün bu çalışmalar yürütülürken terapist çocuğu daima kendi öğrendiği sesi başkalarının nasıl kullandığını izlemeye ve gözlemlemeye yönlendirmelidir.
Ses bozukluklarında işitme kaybı fazla olan çocuklarda dudaktan okuma çalışmalarından daha fazla yararlanılır. Dudaktan okuma konuşan kişinin ağız ve yüz hareketlerine bakarak ne dediğini anlama işidir.Orta ve ağır derecede işitme kaybı olan çocuklar bu tekniği kullanmak zorundadır.Dudaktan okuma öğrenimine üç yaşından sonra başlanılmalıdır. Bu tekniğin öğretilmesinde abartmadan doğal olarak orta hızda normal ses tonu ile konuşmak önemlidir Türkçe deki seslerin yarısına yakın bir kısmı dudak sesidir.Dudaktan okuma çocuk için zahmetli ve yorucudur.Çocuğun öğretimine önce bir kelimeden başlanmalı ve tercihen bu ilk kelime çocuğun tanıdığı bir oyuncağı olmalıdır.
Ses bozukluklarının tedavisinde önce çocuğun konuşma organlarını doğru bir biçimde kullanabilmesi çok önemlidir Tedavi süresinde çocuk gözlemlenerek bu organların doğru kullanılmasına yönelik olarak gerektiğinde nefes, çene, dil, gırtlak, yanak egzersizleri kullanılması gerekir.
Çocuk kelimeleri tam olarak söylemese bile bazı sesler çıkararak tepkide bulunur.Çocuğun çıkardığı sesler hemen kaydedilmeli ve bu çıkardığı seslerden başlanarak ses çıkarması için teşvik edilmelidir.Bundan sonra çocuğun çıkardığı sesler ve söylediği kelimeler doğru telafuz edilerek yeni kelimeler öğrenmesine yardım edilir.
Terapist işitme kaybı fazlaca olan çocuklarda umutsuz olmamalı çocukta mutlaka bir işitme kalıntısının bulunduğunu aklının bir köşesine alarak bu işitme kalıntısını en iyi şekilde çocuğun hizmetine sunmanın çarelerinin aramalıdır.Çocuğun en küçük başarısı söz ve beden dili ile ödüllendirilerek çocuğun motivasyonu arttırılmaya çalışılmalıdır.
Ses bozukluğu tedavisinde dolaylı anlamları yorumlama ,sözel olmayan kuralları öğrenme,sosyal iletişim için gerekli olan işlemleri öğrenme ve kullanma (sıra bekleme,göz teması kurma,bedensel mesajları anlama,ve uygun tepkiyi verebilme ) konuların ele alınması ve bu yeteneklerin geliştirilmesi gerekmektedir.
Aynı şekilde sözel olmayan hareketsel ifadelerinde işlenmesi gerekmektedir.Örneğin şakanın veya alayın anlaşılması bu sözsüz iletişim şifrelerinin uygun şekilde sökülüp uygun tepkinin verilmesine bağlıdır.Bu bedensel mesajlar ve ip uçlarının sökülüp anlamlandırılamaması kişiler arası ilişkilerde ve çocuğun sosyal becerilerinin gelişiminde bazı sorunlara zemin hazırlar.
Sağaltımda çocuğun çıkardığı her ses bir kazanın olmakla birlikte esas amaç çocuğun duygu ve düşüncelerini başkalarına ifade edbilmesi ve başkalarının duygu ve düşüncelerini dil, dudaktan okuma ve mimiklerden de yararlanarak anlayabilme becerisinin geliştirilmesidir.
Ses hijyeni kuralları
1. Günde 2-3 litre su için. Nem, ses telleri için çok önemlidir.
2. Sigara kullanmayın, sigara dumanı olan ortamlardan uzak durun. Sigara kullanımı kronik larenjit, polip, gırtlak kanseri gibi uzun süreli etkilerinin yanı sıra kısa vadede ses tellerinin kurumasına ve mukus (balgam) artışına bağlı olarak ses tellerinin zarar görmesine neden olur.
3. Reflü, ses kısıklıklarının en önemli nedenlerinden biridir. Mide rahatsızlıklarınız ve reflü konusunda ilgili hekime danışmanız faydalı olur.
4. Uyku bozuklukları ses sağlığını olumsuz etkileyebilir. Uykuyla ilgili şikayetleriniz varsa, ilgili branş hekimiyle görüşmeniz uygun olacaktır.
5. Mentollü nefes açıcıları, şekerleri ve pastilleri ihtiyatlı kullanın.
Bu ürünler ses tellerinizin kurumasına yol açabilir.
6. Boğaz temizleme alışkanlığınızı bırakmaya çalışın. Sert ve sık boğaz temizlemek, öksürmek ses tellerinin birbirine sert temas etmesi yüzünden zarar verir.
7. Bulunduğunuz ortamın nemli olmasına özen gösterin. Klima ve kaloriferin kurutucusu etkisine dikkat edin. Soluduğunuz havanın kuru olması, ses tellerinizin de kurumasına neden olacaktır.
9. Uzun sürelerle konuşmanız gerekiyorsa mutlaka aralarda ses molaları verin.
10. Kalabalık ve geniş alanlarda mikrofonsuz konuşmamaya ve şarkı söylememeye özen gösterin.
11. Gürültülü ortamlarda konuşmaktan kaçının.
12. Alkol, kafein (çay, kahve) ve süt ürünlerini mümkün olduğunca az tüketin. Bu tarz ürünler ses tellerinizin kurumasına ve mukus (balgam) artışına sebep olabilmektedir. Bunun yerine bitki çaylarını tercih edin.
13. Kullandığınız bazı ilaçlar sesinize olumsuz etkisi olabilir, bu konuda hekiminizden görüş alın.
14. İşitme kaybınız varsa bu konuda mutlaka KBB hekimine ve odyoloji uzmanına başvurun. İşitme kaybı, ses şiddetinizi ayarlamanızı zorlaştırabilir.
15. Telefonda uzun süre konuşmaktan kaçının ve konuşurken başla boyun pozisyonunuza özen gösterin.
16. Konuşurken çok uzun cümleler kurmaktan kaçının.
17. Nefes kontrolüne ve doğru nefes almaya özen gösterin.
18. Stresli olduğunuzda konuşmaktan kaçının.
19. Havadaki toz, küf veya kimyasal maddeler ses organınızı olumsuz etkiler. Bu tarz ortamlardan uzak durmaya çalışın. Böyle ortamlarda bulunduğunuzda da bol su tüketin.
20. Beden sağlığınıza ve duruş postürünüze dikkat edin.
