ADNAN MENDERES ve İDAMI
Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı
Doğum 1899 Aydın
Ölüm 17 Eylül 1961İmralı Adası
Türkiye Görev süresi 22 Mayıs 1950 - 27 Mayıs 1960
Önce gelen Şemsettin Günaltay
Sonra gelen Cemal Gürsel
Siyasi Parti Serbest Cumhuriyet Fırkası
Cumhuriyet Halk Partisi Demokrat Parti
Ali Adnan Ertekin Menderes (1899, Aydın – 1961, İmralı Adası), siyasetçi, 1950-1960 yılları arasında Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı. Türk tarihinde demokratik seçimle işbaşına gelen ilk liderdir.Başbakan olarak tek başına iktidarda bulunduğu 1950-1960 döneminde Türkiye ekonomisi ortalama yıllık %6.4 oranında büyümüş ve Türkiye'nin GSMH'si Dünya toplamının binde 6.42'sinden binde 7.52'sine yükselmiştir. Doğum 1899 Aydın
Ölüm 17 Eylül 1961İmralı Adası
Türkiye Görev süresi 22 Mayıs 1950 - 27 Mayıs 1960
Önce gelen Şemsettin Günaltay
Sonra gelen Cemal Gürsel
Siyasi Parti Serbest Cumhuriyet Fırkası
Cumhuriyet Halk Partisi Demokrat Parti
ÇOCUKLUK ve GENÇLİK YILLARI
1899'da, Aydınlı toprak ağası varlıklı bir çiftçinin oğlu olarak doğdu. Büyük babası Hacı Ali Paşa Kırım Tatarları'ndan olup Eskişehir çevresinden Tire taraflarına göç etmiştir. İbrahim Ethem Bey'le, Tevfika Hanım'ın oğludur. Kızkardeşi Melike küçük yaşta ölmüştür. I. Dünya Savaşı öncesinde önce Karşıyaka'da forvet, daha sonra Altay'da kalecilik olmak üzere futbol oynadı. İzmir'in ünlü ailelerinden, Evliyazade Fatma Berin Hanım'la evlenmiş, ondan Yüksel, Mutlu, Aydın olmak üzere üç oğlu olmuştur. İlkokuldan sonra, İzmir Amerikan Koleji'nden mezun oldu. I. Dünya Savaşı'nda yedeksubay eğitimi gördü, fakat hastalandığı için cepheye gidemedi. İstiklal Savaşı'na katıldı ve İstiklal Madalyası aldı. Milletvekili seçildikten sonra Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ne devam etti ve 1935 yılında mezun oldu.
SİYASİ HAYATI
CHP Dönemi
Aydın'da, 1930'da, kısa süreli "Serbest Cumhuriyet Fırkası"nın bir kolunu organize etti. Partinin kendini fesh etmesinden Cumhuriyet Halk Partisi'ne geçti. Daha sonra 1931 seçimlerinde Cumhuriyet Halk Partisi'nden Aydın milletvekili seçildi.Atatürk'ün ölümünden sonra İnönü CHP'nin başına geçince İnönü'nün bütün üretim araçlarını devletleştirme faaliyetlerine karşı çıktı.Menderes en sert çıkışını ise çiftçiyi topraklandırma yasası görüşülürken yaptı.mevcut tasarı'nın 6. maddesi devlet elindeki topraklarla birlikte o bölgedeki toprak ağalarının elindeki toprakların tarıma elverişli yerlerde 5.000 dekardan elverişsiz yerlerde ise 2.00 dekardan fazlasının kamulaştırılıp köylüye dağıtılmasını öngörüyordu.Menderes (Menderes kendide bir toprak ağasıydı.Aydın'daki 30.00 dönümlük çakırbeyli çiftliği Menderes'e dedesinden kalmıştı) ve bazı toprak ağası vekiller buna şiddetle karşı çıktılar. Bu tasarı üzerine Menderes, İsmet Paşa'nın Sovyetler Birliğindeki gibi tarımı kolhozlaştıracağını öne sürerek üç arkadaşıyla birlikte dörtlü takriri verdi. .Dörtlü takrir olayı ve parti içi muhalefetten dolayı 1945 yılında CHP'den ihraç edildi.
Demokrat Parti Dönemi
7 Aralık 1945'te, CHP’den birlikte ihraç edildikleri arkadaşları Celal Bayar, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan ile Demokrat Parti'yi kurdu.
1947'de yapılması gereken seçimler CHP tarafından bir yıl öne alındı.Bu seçimleri CHP kazandı ancak seçimlerde "açık oy gizli tasnif" usulü uygulandığı için seçimlerin şaibeli olduğu iddia edilmektedir.1946 seçimlerinden sonra muhalefet ve iktidarın arasında şiddetli kavgalar görülmeye başladı.DP ve CHP'nin arası günden güne geriliyordu.Ancak cumhurbaşkanı İsmet İnönü 12 temmuz 1947'de yayımladığı 12 Temmuz Beyannamesi ile CHP içindeki sertlik yanlılarını durdurdu.Muhalefete karşı sert bir tutum takınan başbakan Recep Peker istifa etti.Yeni dönemde DP ve CHP'nin arası düzeliyordu ancak bunu beğenmeyen bazı DP'li muhalifler 1948 yılında DP'den istifa etti ve mareşal Fevzi Çakmak önderliğinde Millet Partisi'ni kurdu.Böylece 2 partide şahinlerini tasfiye etmişti.1950 yılında seçimlerden önce seçim yasası'da değiştirilerek seçimlerde yargı güvencesi ve gizli oy açık tasnif sisteminin getirildi.14 Mayıs 1950 yapılan seçimlerde ise CHP %40,DP %52 oy aldı.Seçimleri DP kazanmıştı ancak seçim sisteminin çarpıklığı nedeniyle (Çoğunluk Sistemi) DP 488, CHP 32 milletvekili çıkardı.Seçimlerden sonra TBMM başkanlığına Refik Koraltan cumhurbaşkanlığına Demokrat Parti genel başkanı Celal Bayar seçildi.Yeni cuhurbaşkanı Celal Bayar'da Menderes'i başbakan olarak görevlendi.Aslında pek çok kişi bu görev için DP Fuad Köprülü'nün getirilmesini bekliyordu.Ancak başbakan Menderes oldu.Yeni hükümet 22 Mayıs'ta göreve başladı.Köprülü bu kabinede dışişleri bakanı oldu.Adnan Menderes'in 10 yıllık başbakanlık döneminde Türk iç ve dış politikasında büyük değişimler oldu.1. Menderes Hükümetinin ilk icraatı fazla masraf olduğu gerekçesiyle bazı devlet otomobillerinin satmak oldu.Daha sonraysa o döneme kadar Türkçe okunan ezanın Arapça okunmasını serbest bıraktı.Ancak bu döneme damgasını vuran olay 6 Haziran 1950'de yaşandı.Hükümet Genelkurmay Başkanı Nazif Gürman başta olmak üzere bütün üst komuta kademeside dahil olmak üzere 15 general ve 150 albay emekliye sevk edildi.
Ereğli Erdemir Demir-Çelik Tesislerini Amerikan Marshall Planından gelen kredilerle kuruldu.1954 yılında Türkiye Vakıflar Bankası'nı kuruldu.Bu dönemde Türkiye'nin Gayri Safi Milli Hasılası yılda ortalama %9 oranında büyüdü.Ancak devam eden yıllarda alınan borçların geri ödenememesi ve dış ticaret açığının çok artması yüzünden 1958 yılında Türkiye Ekonomisi iflas etti.Cumhuriyet tarihinin en yüksek oranlı devaülasyonu yaşandı (dolar 2 liradan 9 liraya çıkarıldı).Türkiye 600 milyon dolar dış borcunu ödeyemeyeceğini açıklayarak Moratoryum (borçların ödenemeyeceği ve yeni bir ödeme planına bağlanması ilanı) ilan etti ve İMF ilk stand-by anlaşması imzalandı.Menderes, daha liberal ve dışa bağlı bir iktisat görüşüne sahipti; yani daha fazla özel girişime izin verdi. Ekonomik girişimleri toplumun yoksul kesimini kısa dönemlik mutlu etti ancak uzun vadede ekonomi dengesi bozulduğu ve ülkede aşırı dış alıma sebep oldu ayrıca kırsal kesimden İstanbul gibi büyük şehirlere göç hızlandı.Bu yüzden büyük şehirlerde ilk gecekondu mahalleleri oluşmaya başladı.Menderes, en çok eleştiriyi, dışa bağımlılık politikaları yüzünden almıştır. Atatürk zamanında ulusal servet namına kurulan traktör ve basma fabrikaları Menderes döneminde ya özelleştirilmiş ya da kapatılmıştır. Nuri Demirağ tarafından kurulduktan sonra İsmet İnönü tarafından devletleştirme kapsamına alınan uçak ve uçak motoru fabrikaları ayrıca Eskişehir tank fabrikası ve Kırıkkale silah fabrikası Menderes döneminde NATO standartlarına uymadıkları gerekçisiyle kapatılmışlardır.
2 Mayıs 1954 tarihinde yapılan seçimlerde ise DP büyük bir zafer kazandı.Oyların % 56'sını alarak iktidarını tek başına devam etiirdi.DP 502,CHP % 35,9 oy oranı ile 31,CMP %4 oy oranı ile 5,Bağımsızlar ise 3 millatvekili çıkardı.17 Mayıs'ta Menderes 3 kabinesini açıkladı.Ancak bu kez kendisine daha yakın isimleri bakan olarak seçimişti çünkü önceki 4 yıl içinde İçişleri Bakanı 5,İşletmeler Bakanı 5,Çalışma Bakanı 5,Ulaştırma Bakanı 4,Gümrük ve Tekel Bakanlığı 4 kez değişmişti.
